سفال و ظروف ساخته شده توسط آن، از اولین و قدیمی‌ترین دست‌سازه‌های انسان‌ها هستند و در تمام دوره‌های تاریخی، استفاده از سفال و سفالگری رواج داشته است. با توجه به اینکه مواد مورد نیاز برای سفالگری آب، آتش و خاک رس هستند، می‌توان به این نتیجه رسید که از ابتدای تاریخ و در همه‌ی مناطق، این مواد اولیه وجود داشته و انسان از گذشته‌های دور از این مواد برای ساخت ظروف و اشیای مورد نیاز خود استفاده می‌کرده است.
سفال چیست؟
سفال عبارت است از ظروف، دیگ‌های پخت‌وپز و کوزه‌هایی که از خاک رس و آب ساخته شده‌اند. مردم به چند دلیل از این مواد اولیه برای ساختن ظروف خود استفاده می‌کنند: خاک رس فراوان، ارزان و قابل انطباق است و این موضوع آن را برای استفادهی انسان راحت می‌کند. تقریباً هر کسی می‌تواند از آن یک ظرف بسازد و همچنین می‌توان آن را به راحتی ضد آب کرد. تمیز کردنش هم نسبتا آسان است. به‌علاوه اگر بدانید باید چه کار کنید، می‌توان سفال را بسیار زیبا ساخت.
چه‌کسی سفال را اختراع کرد؟
از آنجا که خاک رس به‌طور گسترده‌ای در دسترس است و به راحتی به‌دست می‌آید، سفال به طور مستقل در بسیاری از نقاط جهان در زمان‌های مختلف اختراع شد. مردم برای اولین‌بار ساخت سفال از خاک رس را در آسیای شرقی(چین و ژاپن)، در حدود 14000 سال قبل از میلاد و مدت‌ها قبل از شروع کشاورزی، آغاز کردند. در آن زمان مجسمه‌های حیوانات و انسان‌ها از خاک رس و مواد دیگر ساخته می‌شدند و سپس در کوره‌هایی که قسمتی از آن در زمین حفر می‌شد، پخت می‌شدند و شکلی از بیان هنر بودند. ما همچنین شواهدی از آزمایش‌هایی با خاک رس داریم: در محلی به نام Dolni Vestonice (جمهوری چک)، مجسمه‌های ساخته شده از خاک رس مخلوط با استخوان خرد شده‌ی ماموت پیدا شد.
سفال اولیه همچنین با ساختن گلدان‌های ساده و سبدها و پوشاندن آنها با خاک رس ساخته می‌شد. یکی از دلایل شروع به ساخت سفال، حفظ ماهی بود. آنها داخل گلدان‌های سفالی خود ماهی می‌گذاشتند و آن را دفن می‌کردند. به این صورت می‌توانستند ماهی را در این گلدان‌ها به صورت سس ماهی تخمیر کنند. دلیل دیگر ممکن است ذخیره غلات مانند ارزن باشد.
در ابتدا، سفال در آتش روباز ساخته می‌شد. اما در دوران نوسنگی اولیه، حدود 8000 سال قبل از میلاد، اجاق‌های مخصوصی که برای پخت غلات و نان مورد استفاده قرار می‌گرفت، در خاور نزدیک ساخته شد که به مردم اجازه می‌داد آتش را کنترل کنند و دمای بالا را در تاسیسات سرپوشیده تولید کنند. استفاده از کوره‌ها امکانات جدیدی را به توسعه‌ی سفال اضافه کرد. تقریباً در همان زمان، برخی از مناطق آمریکای جنوبی نیز در حال توسعه‌ی فناوری سفالگری بودند.
سفال و سفالگری نشان‌دهنده‌ی تمدن و هنر سرزمین‌های مختلف است و هر ملتی باتوجه به علایق و فرهنگ خود ظروف و اشیای سفالی خود را تزئین و طرح‌دار می‌کردند.
سفال در آفریقا
مردم نیجریه در غرب آفریقا از 9000 سال قبل از میلاد سفال می‌ساختند. آنها نمی‌دانستند که چینی‌ها ساخت سفال را مدت‌هاست آغاز کرده‌اند، بنابراین به روش خودشان آن را اختراع کردند. مردم آفریقا ممکن است ساخت سفال را به عنوان راهی برای ذخیره ایمن غلات شروع کرده باشند، اما مانند مردم ژاپن، آنها نیز از سفال برای تهیه سس ماهی تخمیر شده استفاده می‌کردند.
سفال در آمریکا
مردم آمریکا هم چندین هزار سال بعد به همین دلیل شروع به ساخت سفال کردند. افرادی که مقدار زیادی ماهی و صدف می‌خوردند حدود 5500 سال قبل از میلاد در برزیل اقدام به ساخت سفال کردند. آنها نیز از کوزه‌های سفالی برای حفظ ماهی یا تخمیر آن استفاده می‌کردند.
در برزیل، مردم به تدریج شروع به استفاده از سفال کردند. اجداد ماهی‌خوار چروکی‌ها و سایر می‌سی‌سی‌پی‌ها در فلوریدا و جورجیا کنونی در حدود 4500 سال قبل از میلاد می‌دانستند که چگونه سفال بسازند. مردم در سمت اقیانوس آرام آمریکای جنوبی هم تقریباً در همان زمان شروع به ساخت سفال کردند.
سفال در آسیا غربی و اروپا
استفاده از سفال همچنین در غرب آسیا گسترش یافت و در حدود 6000 سال قبل از میلاد به بین‌النهرین و مدیترانه‌ی شرقی و سپس شمال آفریقا رسید. مردم آسیای غربی ممکن است زمانی که کشاورزی را شروع کردند، شروع به ساخت سفال به عنوان راهی برای ذخیره‌ی غلات کرده باشند اما از دیگ‌های خود برای تهیه‌ی سس ماهی تخمیر شده نیز استفاده می‌کردند. سفال حدود 5000 سال قبل از میلاد به یونان رسید.
چرخ سفالگری کند
در حدود 3000 سال قبل از میلاد، در آغاز عصر برنز، مردم در غرب آسیا شروع به استفاده از چرخ سفالگری کند کردند. این چرخ یک سکوی کوچک چوبی است که ظروف را روی آن می‌سازند. با این چرخ، به جای اینکه مجبور باشید در اطراف سفال خود قدم بزنید و آن را شکل دهید، می‌توانید آرام بنشینید و سفال را بچرخانید. چرخ کند در دستان افرادی که در استفاده از آن مهارت دارند، بسیار سریع‌تر عمل می‌کند.
مردم آمریکا نیز چرخ آهسته‌ی خود را اختراع کردند و زاپوتک‌ها حدود 100 سال قبل از میلاد از آن برای ساختن سفال استفاده می‌کردند.
چرخ سفالگری سریع
در حالی که زاپوتک‌ها همچنان از چرخ سفالگری کند استفاده می‌کردند، تقریباً همه‌ی سفالگران در اروپا، آسیا و شمال آفریقا به جای آن استفاده از چرخ سریع را آغاز کردند. عملکرد چرخ سریع به این صورت است که روی یک محور می‌چرخد. می‌توانید با یک ضربه، چرخش آن را آغاز کنید و سپس ظرف مورد نظر خود را به تدریج از توده‌ی خاک رس بیرون بکشید.
با استفاده از چرخ سریع، یک سفالگر خوب می‌تواند در هر دقیقه یک گلدان بسازد و همه‌ی آنها تقریباً یکسان خواهند بود. این چرخ بسیار سریع‌تر از چرخ آهسته است، بنابراین ظروف ساخته شده با این چرخ بسیار ارزان‌تر از قبل هستند. در قدیم برای ارزان‌تر کردن سفال‌ها حتی بیشتر از این حد، اغلب افرادی که این گلدان‌ها را می‌ساختند، کودکان(همانطور که اثر انگشت کوچکشان نشان می‌دهد) یا بچه‌های برده بودند. Yamnayaها که در آن زمان به یونان، ایتالیا و چین مهاجرت کردند، ایده‌ی چرخ سریع را با خود به همه‌ی آن مکان‌ها آوردند.
سفال قالبی
آغاز امپراتوری روم باعث تغییرات بزرگ فنی و اقتصادی در صنعت سفالگری غرب بود و مردم در آن زمان شروع به ساختن سفال در قالب کردند.
تقریباً در همان زمان، فنیقی‌ها ساختن شیشه را اختراع کردند و این باعث شد که شیشه آنقدر ارزان شود که رقیب جدی سفال باشد. مردم تقریباً از ساخت فنجان‌های سفالی دست کشیدند و شروع به استفاده از لیوان‌های شیشه‌ای کردند. حتی بسیاری از کاسه‌ها و چیزهای کوچک مانند ظرف‌های عطر نیز از شیشه ساخته شده بودند.
همچنین در حدود 100 سال پس از میلاد، بیشتر سفال‌های مورد استفاده در امپراتوری روم در شمال آفریقا ساخته و با قایق تا ایرلند و هند حمل می‌شدند.
حمله‌ی اعراب به شمال آفریقا در حدود سال 700 پس از میلاد به تجارت سفال آفریقای شمالی پایان داد و پس از آن مدتی دوباره سفال‌ها به صورت محلی در غرب ساخته شدند. اگرچه استفاده از سفال هنوز رو به گسترش بود و در حدود 900 سال بعد از میلاد به کنگو در آفریقای مرکزی رسید، اما هنوز بخش‌هایی از جهان وجود داشت که مردم کاملاً به سبدها متکی بودند و توجه چندانی به سفال نداشتند: آفریقای جنوبی، استرالیا، Qinook آمریکای شمالی و ماپوچه در شیلی.
چینی در چین
پیشرفت بزرگ بعدی در سفالگری در سلسله‌ی سوئی چین بود؛ جایی که سفالگران شروع به ساخت فنجان‌ها و پارچ‌های چینی (PORR-se-lenn) کردند. این سفال سفید درخشان نه تنها در چین بلکه در غرب آسیا نیز محبوب بود. اما این ظروف چینی در غرب آسیا بسیار گران بودند، زیرا باید از چین با الاغ و شتر یا با قایق حمل می‌شدند. بنابراین سفالگران غرب آسیا لعاب‌های سربی را اختراع کردند که باعث می‌شد گلدان‌های معمولی، سفید و براق به نظر برسند. با این کار نوعی ظروف چینی بدلی ساخته شد که بسیار ارزان‌تر بود.
سفال سربی لعاب‌دار
کمی بعد سفالگران اروپایی و چینی نیز شروع به استفاده از لعاب سربی کردند. حدود 1200 سال پس از میلاد، سفالگران سلسله‌ی یوان در چین شروع به استفاده از لعاب‌های رنگی مختلف برای ایجاد طرح‌هایی روی گلدان‌های خود کردند. در آن زمان سفال چینی همچنان بهترین و گران‌ترین بود. بنابراین سفالگران غرب آسیا نیز از این لعاب‌های رنگی برای تقلید از طرح‌های چینی و اروپایی‌ها هم از لعاب‌های رنگی برای تقلید از طرح‌های غرب آسیا استفاده کردند.
جمع‌بندی: دیدیم که انسان‌های اولیه جهت رفع نیاز خود سفال را اختراع کردند اما هرچه جلوتر رفتیم، در صنعت سفال و سفالگری تحول ایجاد شد و به‌تدریج پیشرفت کرد تا به جایی که امروزه می‌بینیم، رسید.
