یکی از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین هنرها در جوامع بشری هنر سفالگری و دست‌سازه‌های سفالی است که یکی از کامل‌ترین هنرهای شناخته به شمار می‌رود. انسان‌های اولیه در حال جستجو برای غذا و مواد خوراکی به منظور حفظ بقای خود بودند. رفته رفته به قابلیت‌ها و ویژگی‌های خاک رس و قابلیت شکل‌پذیری بالای آن پی بردند. همین امر باعث شکل‌گیری و ساخت اولین ظروف سفالی توسط انسان شد. این هنر از قدمت چند هزار ساله برخوردار است که تا پیش از رواج شیشه‌گری و ساخت انواع ظروف شیشه‌ای رواج داشت و انسان از ظروف سفالی برای نیازهای روزمره خود استفاده می‌کرد. این هنر همچنان در جهان یکی از هنرهای ارزشمند به حساب می‌آید که در این مقاله قصد داریم با بزرگترین مشتریان سفال ایران به عنوان یکی از قطب‌های هنر سفالگری در جهان آشنا شویم.
تاریخچه سفالگری در ایران
ایران یکی از کشورها و تمدن‌هایی است که هنر سفالگری در آن قدمت و تاریخچه دیرینه‌ای دارد؛ به طوری که تاریخ دقیقی از آغاز این هنر در ایران نمی‌توان ارائه کرد. بر اساس کاوش‌های باستانی که در کرمانشاه و بهشهر مازندران انجام شده است، قدیمی‌ترین سفال کشف شده در ایران مربوط به دوران نوسنگی و حدود 8000 سال قبل از میلاد مسیح است. در واقع فلات ایران و تمدن‌های این منطقه از مهم‌ترین مناطق در غرب آسیا به حساب می‌آیند که نقش مهمی در پیدایش و گسترش هنر و صنعت سفالگری داشته است.
موقعیت جغرافیایی ایران به شکلی است که در مسیر تمدن‌های مختلفی در طول تاریخ قرار داشته است که به همین واسطه کاروان‌های زیادی از ایران عبور می‌کردند. همین امر باعث شده که تقریبا در هر دوره تاریخی هنر سفالگری در بخشی از ایران رایج بوده باشد. از جمله مهم‌ترین این مناطق می‌توان به مناطق غربی رشته کوه‌های زاگرس (لرستان)، جنوب دریای خزر (مازندران و گیلان)، مناطق شمال غربی ایران (استان آذربایجان) و مناطق جنوب غربی ایران اشاره کرد.
سابقه و پیشینه درخشان ایران در هنر و صنعت سفالگری نشان دهنده این است که می‌توان با توجه بیشتر به این هنر و صنعت و سرمایه‌گذاری هدفمند در آن، فعالیت چشمگیری در این صنعت داشت و با توسعه و صادرات آن سایر کشورها را به بزرگترین مشتریان سفال ایران تبدیل کرد. امروزه شهر لالجین در استان همدان به عنوان پایتخت سفال ایران شناخته می‌شود که باعث شده کارگاه‌های زیادی در این شهر در صنعت سفالگری فعالیت داشته باشند و با جذب گردشگر به این مناطق باعث رونق این صنعت شوند. شهرهایی مانند میبد یزد، مند گناباد، مازندران، سمنان، گیلان، بلوچستان و… از دیگر شهرهای فعال در صنعت سفالگری در ایران هستند.
آشنایی با ظروف سفالی
ظروف سفالی به ظروفی گفته می‌شود که با قطعه‌ای از سرامیک ساخته می‌شوند و در کوره‌های با دمای 850 تا 1000 درجه سانتی‌گراد پخته می‌شوند. ماده اولیه برای تولید ظروف سفالی خاک رس است که در گذشته برای ساخت انواع ظروف سفالی از چرخ‌های سفالگری و تکنیک دست و انگشت و روشی به نام اتصال حلقه استفاده می‌کردند. این ظروف که قدمتی چند هزار ساله دارند به دلیل زیبایی، ماندگاری و استحکام بالا و شکل‌پذیری مناسب کاربرد زیادی دارند و باعث شده‌اند که انسان برای استفاده از این ظروف ترغیب شوند. به همین دلیل بسیاری از کشورها به عنوان بزرگترین مشتریان سفال ایران در دنیا شناخته می‌شوند.
انواع ظروف سفالی
با توجه به استقبال بالای بسیاری از کشورها به عنوان بزرگترین مشتریان سفال ایران، این ظروف از تنوع بالایی برخوردار هستند و در انواع مختلفی ساخته و تولید می‌شوند. از مهم‌ترین انواع ظروف سفالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ظروف سفالی تزئینی و دکوری
- ظروف سفالی مصرفی
- ظروف سفالی آشپزخانه
- ظروف سفالی میناکاری
- ظروف سفالی جاجیم‌بافی
- ظروف سفالی رنگی لعاب‌دار
- ظروف سفالی دیوارکوب
- گلدان‌های سفالی و سرامیک‌های رنگی
مزایای استفاده از ظروف سفالی
یکی از دلایل محبوبیت ظروف سفالی در بین افراد مختلف و تبدیل شدن برخی کشورها به بزرگترین مشتریان سفال ایران، فواید و مزیت‌های فوق‌العاده‌ای است که این ظروف دارند. از مهم‌ترین مزایای استفاده از ظروف سفالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پایین بودن خطر نشت خاک به غذا
- توانایی در حفظ مواد مغذی در غذا
- برخورداری از قیمت مناسب و مقرون به صرفه نسبت به ظروف چینی و کریستال
- تضمین سلامتی بدن به دلیل سازگاری بالا با ساختار بدن
- ایجاد طعم دلچسب در غذا با توجه به حرارت کم و پخت آرام غذا
- کاهش احتمال سوختگی و زمان پخت غذا
- بالا بردن کیفیت پخت غذا
- قابلیت شستشو بدون نیاز به مواد شیمیایی و شوینده
حجم تجارت ظروف سفالی در دنیا
ظروف سفالی در دنیا تجارت پر سودی دارند؛ به طوری که حجم تجارت این ظروف در حدود 1.6 میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود. با توجه به رونق این صنعت هنر در ایران و تولید ظروف سفالی با بالاترین کیفیت در قسمت‌های مختلف کشور، تمرکز بر توسعه این صنعت و صادرات محصولات سفالی به سایر کشورها می‌تواند ارز آوری بسیار خوبی برای کشور به همراه داشته باشد. کشورهای آلمان، انگلستان و آمریکا از بزرگترین کشورهای وارد کننده سفال در دنیا هستند که می‌توانند به عنوان کشورهای هدف صادراتی در نظر گرفته شده و به بزرگترین مشتریان سفال ایران تبدیل شوند.
به غیر از این کشورها، کشورهای خاورمیانه مانند عراق، ترکیه، عربستان، قطر و کویت نیز یک بازار 180 میلیون دلاری بالقوه برای صادرات محصولات سفالی هستند. همچنین کشور روسیه که روابط دوستانه‌ای با ایران دارد، به طور میانگین در حدود 220 میلیون دلار در سال به واردات ظروف و دست‌ساخته‌های سفالی اختصاص می‌دهد که می‌تواند این کشور را به یکی از بزرگترین مشتریان سفال ایران در دنیا تبدیل کند.
بیشترین صادرات ظروف سفالی ایران
خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به صنعت و هنر سفال و فرصت‌های بالقوه آن شده است و این محصولات توانسته‌اند به عنوان دومین کالای صادراتی در حوزه صنایع دستی مطرح شوند که درآمد ارزی خوبی به همراه داشته‌اند. کشورهایی مانند آلمان، هلند امارات متحده عربی، بحرین، عراق، مالزی، نیوزلند، تاجیکستان، سریلانکا، عمان، برزیل، ایتالیا، اردن، فرانسه، دانمارک، گرجستان، کنیا، لبنان، کانادا، نیجریه و اتریش از بزرگترین مشتریان سفال ایران در دنیا هستند که بیشترین حجم صادرات محصولات سفالی ایران به 3 کشور آلمان، هلند و عراق انجام می‌شود.
کلام آخر
سفالگری و هنر تولید دست‌ساخته‌های سفالی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای بشر به حساب می‌آید که از قدمت چند هزار ساله برخوردار است. در واقع ظروف سفالی اولین ظروف دست‌ساخته‌ای بودند که توسط بشر و با توجه به قابلیت‌های خاک رس ساخته شدند. این ظروف امروزه نیز با توجه به مزایایی که دارند، همچنان از محبوبیت بالایی برخوردار هستند و بسیاری از افراد استفاده از این ظروف را به ظروف چینی و کریستالی ترجیح می‌دهند. همین امر باعث شده است که با توجه به کیفیت و تنوع بالای ظروف و دست‌ساخته‌های سفالی در ایران، بسیاری از کشورها به بزرگترین مشتریان سفال ایران در دنیا تبدیل شوند و بازار خوبی برای فعالان در این صنعت و هنر فراهم آورند.
