حصیر بافی یکی از هنرهای دستی و زیبای ایرانیان می‌باشد که از دیرباز تاکنون مورد توجه همگان قرار گرفته است. این هنر زیبا که از جمله صنایع دستی منحصر به فرد به شمار می‌رود، با استفاده از الیاف مخصوص و نی به وجود می‌آید. برگ درخت خرما، ساقهی گندم و به طور کلی نی‌های منعطفی که در جلگه‌های حاصلخیز یافت می‌شوند، مواردی هستند که در حصیر بافی از آن‌ها استفاده می‌شود. در واقع حصیر بافی پایه و اساس قالیبافی است؛ زیرا با قراردادن نی‌ها به صورت افقی و عمودی در کنار یکدیگر نوعی بافت خاص به وجود می‌آورند و در نهایت محصول به‌دست آمده، جلوه‌ی خاص و زیبایی خواهد داشت. حصیر بافی از تاثیرگذارترین صنایع دستی ایرانیان به شمار می‌آید که با گذشت زمان، پیشرفت قابل توجهی داشته و هنرهای دیگری نیز از آن تاثیر پذیرفته‌اند. از این هنر در ساخت محصولات متعددی استفاده می‌شود که قصد داریم در این مقاله بیشتر به آن‌ها بپردازیم.
حصیر بافی چیست؟
به بهم‌تنیدن تاروپود گیاهان برای ایجاد محصولی کاربردی و هنرمندانه حصیر بافی می‌گویند. زیبایی حصیر بافی به ظرافت و نوع بافت آن بستگی دارد که در نظر گردشگران و علاقه‌مندان به هنرهای صنایع دستی، دارای جلوه‌ای خاص می‌باشد. در واقع هنر حصیر بافی از جمله صنایع دستی محلی و هنر روستایی به شمار می‌آید؛ بنابراین مورد استقبال همگان واقع شده است. بافت حصیر نیز بسته به اندازه و نوع آن متفاوت است. همچنین نوع گیاهی که در بافت حصیر از آن استفاده می‌شود در استحکام و زیبایی آن موثر است. اما نقطه اشتراک تمام این محصولات این است که همه از گیاهان طبیعی به‌وجود می‌آیند. برای قطع گیاهان مورد استفاده در حصیربافی از داس، چاقو و وسایلی مشابه آن‌ها استفاده می‌شود. جایگاه حصیربافی از گذشته تاکنون دستخوش تغییراتی شده است که در پیشرفت آن نقش به‌سزایی داشته است.
حصیر بافی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
حصیر بافی انواع مختلفی دارد و در مناطق مختلف از نوع بافت منحصر به فرد همان منطقه استفاده می‌کنند. همچنین رنگ و جنس حصیر بسته به نوع منطقه‌ای که گیاه در آن می‌روید، متفاوت می‌باشد. کپو بافی، بامبو بافی، مروار بافی و… از جمله بافت‌های معروفی هستند که در مناطق مختلف از آن‌ها استفاده می‌شود. در ایران بافت حصیر بافی به صورت متنوعی انجام می‌شود و از این‌رو گردشگران تمایل زیادی برای استفاده‌ی تزئینی دارند. در جنوب و شمال کشور هم از این هنر به عنوان فعالیت خانگی و تامین معاش استفاده می‌شود. سینی کیپو بافی، زنبیل کیپو بافی، زنبیل حصیری، گلدان حصیری، سبد حصیری و… از جمله مواردی هستند که در شمال و جنوب کشور ساخته می‌شوند.
بامبو بافی
بامبو بافی نوعی حصیر بافی می‌باشد که با استفاده از نی خیزران بافته می‌شود و زیبایی منحصر به فردی دارد. این نوع بافت در استان گیلان و در منطقه‌ی لاهیجان رواج بسیاری دارد.
کپو بافی
کپو بافی از جمله صنایع دستی استان خوزستان به شمار می‌آید و در بافت آن از کرتک و برگ درخت نخل استفاده می‌شود. کپو بافی یکی از زیباترین انواع حصیر بافی محسوب می‌شود و در شمال خوزستان طرفداران بسیاری دارد.
مروار بافی
مروار نوعی چوب ترکه‌ای است که در اطراف کرج، تهران، مراغه، ملایر و همدان جمع‌آوری می‌شود. این نوع بافت در استان گیلان بسیار رواج دارد و جزو زیباترین صنایع دستی این استان به شمار می‌رود.
چم بافی
نوعی دیگری از حصیر بافی، چم بافی نام دارد که بسیار مورد استقبال همگان واقع شده است. این نوع بافت نیز همانند بافت‌های دیگر از زیبایی منحصر به فردی برخوردار می‌باشد.
انواع گیاهان مورد استفاده در حصیر بافی
برای هنر حصیر بافی از گیاهانی که ساقهی منعطف و نازکی داشته باشند و در هنگام بافت از هم متلاشی نشوند، استفاده می‌کنند. همان‌گونه که در مطالب فوق ذکر شد، استفاده از گیاهان در حصیر بافی بسته به نوع منطقه متفاوت می‌باشد اما آنچه امروزه رایج است، استفاده از ساقه‌های نی باتلاقی در حصیر بافی است، زیرا این نوع گیاهان دارای ساقه‌های منعطف و مقاومی برای استفاده در حصیر بافی هستند. استفاده از برگ درختان نخل نیز به دلیل مقاومت مناسب در جنوب کشور رایج است. ترکه‌ی درختان بید و نی‌های خودرو از جمله گیاهانی هستند که در استان‌هایی همانند تهران، اصفهان، فارس و… استفاده می‌شوند. همچنین از ساقهی گندم در مناطق سردسیری همانند: کردستان، لرستان، آذربایجان، زنجان استفاده می‌شود. گالی، جگن، لی، کلوش(ساقهی برنج)، سوف یا سیم یل سوم، کلیر(نوعی آلاله‌ی بلند و صاف)، خرمای اهلی، درخت داز(بلوچستان)، گیاه گز، گیاه لوئی، گیاه نی و… از جمله گیاهانی هستند که در مواد اولیه‌ی حصیر بافی استفاده زیادی دارند.
ابزار کار حصیر بافی
ابزاری که در حصیر بافی استفاده می‌شوند، بسیار ساده و در دسترس می‌باشند. داس، اره، رنده، انبردست، قیچی، انواع سوزن، کارد، درفش، دفتین و سنگ نفت از جمله مواردی هستند که در هنر حصیر بافی کاربرد دارند. نوع کاربرد این ابزارها بسته به محصول تولیدی، متفاوت است اما عمدتا برای قطع گیاهان و پیراستن آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
روش بافت در انواع حصیر بافی
در روش‌های مختلف حصیر بافی اساس و پایه‌ی بافت تقریبا مشابه است و از نوع بافت شعاعی بامبو پیروی می‌کند. در این روش بافندگان نی‌ها یا ساقهی گیاه را به چند قسمت تقسیم‌بندی کرده و سپس به مقدار مورد نیاز آن را برش می‌دهند. پس از این مرحله ساقهی گیاه به مدت زمان معین در آب استراحت می‌کند تا منعطف و قابل استفاده شود. پس از آن چهار ترکه(نی) را در کنار یکدیگر قرار می‌دهند و سپس به صورت متقاطع می‌بافند. در این روش حصیر تشکیل یک ستاره هشت پر را می‌دهد و برای ادامه‌ی کار نیز ترکه‌ها را از زیر و رو به هم می‌بافند تا محصول نهایی حاصل شود.
سخن پایانی
در این مقاله با حصیر بافی آشنا شدیم. حصیر بافی از گذشته تاکنون کاربرد و مصارف متعددی داشته و از آن در ساخت وسایلی همانند: سبد نان، زنبیل، سبد میوه، زیرانداز، کلاهک آباژور و… استفاده شده است. حفاظت در برابر شعله، آتش، فشار، ضربه، اشیای نوک تیز و اشیای برنده نکات مهمی هستند که برای محافظت از وسایلی که با استفاده از حصیر تولید شده‌اند، باید بدان توجه کرد. برای شست‌وشو هم توجه داشته باشید که حصیر با آب ولرم و معمولی نیز قابل شست‌وشو می‌باشد.
