امروزه بازار فرش ایران به حدی تنوع در کار، طرح و رنگ دارد که شاید بیشتر محصولات موجود در این بازار را نشناسیم. از انواع فرش‌های اصیل ایرانی و طرح‌های فرانسوی، مدرن، فانتزی و کلاسیک گرفته تا گبه و گلیم. در این مقاله قصد داریم گلیم را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که گلیم چیست و انواع گلیم‌های مناطق مختلف ایران کدامند؟ چه چیزی تفاوت میان آن‌ها را رقم زده است؟ اگر قصد خرید گلیم را دارید بهتر است قبل از خرید گلیم و مشخصات انواع گلیم در مورد خود گلیم بدانید پس در ادامه این مقاله همراه ما باشید.
گلیم چیست؟
گلیم بافته‌ای دو رو است و پشت و روی آن درست شبیه به هم‌اند. تار یا چله‌ها در گلیم کاملاً موازی و بدون زاویه در کنار هم قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر گلیم به نوعی زیرانداز دستبافت که بافت آن بدون پرز است، گفته می شود. این محصول زیبا معمولاً با پشم طبیعی تولید می‌شود و بعضی اوقات در هم تنیده از مخلوط پشم و موی بز است. گلیم بافی هنری زنانه است و بیشتر در مناطق روستایی و عشایری ایران دیده می‌شود.
انسان بعد از اینکه توانست از پوست حیوان برای خود تن پوش درست کند، رفته رفته به فکر استفاده از پشم و پوست برای زیرانداز افتاد. بر اساس شواهد تاریخی به دست آمده، پیشینه این هنر زیبا و باارزش به 2500 سال قبل از میلاد مسیح می رسد؛ کهن‌ترین گلیم بافته شده از این دوران و در میان آثار مصر باستان کشف شده است. این هنر دست، علاوه بر ایران در کشورهای مختلف خاورمیانه نظیر چین، هند، پاکستان، افغانستان،ترکمنستان و… تولید می‌شود. در ایران ما نیز علاوه بر ایلات و عشایر، دراستان‌های خراسان، فارس، کردستان، بلوچستان، آذربایجان، کرمانشاه، یزد و… این محصول زیبا وجود دارد.
انواع گلیم از نظر نوع بافت
به طور کلی و مختصر در مناطق مختلف ایران گلیم‌ها سه مدل بافت دارند:
- ساده باف: این مدل گلیم یک رو است و از روی نقشه از پیش تعیین شده بافته نمی‌شود. نقش این گلیم اصولاً هندسی است.
- نقش برجسته: در این نوع بافت، زمینه ساده است و طرح‌های آن به صورت برجسته یا پرزدار روی آن قرار گرفته‌اند که در مرحله پایانی پرزهای اضافی چیده می‌شوند.
- ورنی: بافت این نوع گلیم بدون پرز است و یک رو بیشتر ندارد. تولید این گلیم به صورت ذهنی و بدون نقشه توسط هنرمندان انجام می‌گیرد. در واقع این محصول متعلق به آذربایجان است اما در کرمان و کردستان هم با طرح‌های مختلفی بافته می‌شود و بهترین و زیباترین ورنی را در ایران ایل شاهسون می‌بافد که در نوع خود بسیار زیبا و چشم نواز است و قدمتی طولانی در میان آن‌ها دارد.
انواع گلیم مناطق مختلف ایران
این نوع تقسیم بندی را می‌توان بهترین و اصلی‌ترین گزینه بیان کرد؛ چون همانطور که گفتیم با توجه به هر منطقه‌ای که گلیم در آن بافته می‌شود هر گلیم دارای مشخصات و خصوصیات خاص خودش می‌باشد و برای شناخت گلیم مرغوب بهتر است که با تک تک آن‌ها آشنا شویم.
- گلیم قشقایی (معروف‌ترین گلیم ایران)
در بین انواع گلیم‌های دستباف به طور حتم و قطع می‌توان گلیم قشقایی را از معروف‌ترین و مشهورترین گلیم‌ها معرفی کرد و علت این شهرت تنوع استفاده از طرح و رنگ در این بافت است. در واقع چون این گلیم‌ها در زمان اتراق ایل و یا در زمان کوچ کردن بافته می‌شوند و مناظر اطراف بافنده دارای زیبایی و تنوع زیادی است، باعث می‌شود گلیم بافته شده دارای نتیجه‌ای خاص و ویژه باشد. از مهم‌ترین ویژگی‌های گلیم‌های قشقایی می‌توان به طرح‌های هندسی و منحصر به فرد، قدرت درخشندگی رنگ‌ها، استفاده از طرح‌های حیوانات مانند بز و طاووس و ظرافت پشم اشاره کرد.
- گلیم شاهسون (ظریف‌ترین نوع گلیم)
از نظر معروف بودن و مشهور بودن شاید تنها گزینه‌ای که بتواند با گلیم قشقایی رقابت کند، همین گلیم شاهسونی است. بافت گلیم در ایل شاهسون که جزو بزرگترین ایل‌های ایران است آنقدر زیاد می‌باشد که گلیم‌های بافته شده توسط آن‌ها به تنهایی خودشان در یک دسته جداگانه تقسیم بندی می‌شود. اگر خاطرتان باشد در بخش نوع بافت گلیم یک دسته از گلیم‌ها را با نام ورنی معرفی کردیم؛ ورنی دقیقاً همان گلیم بافته شده در ایل شاهسون است. این گلیم‌های بسیار ظریف در بیشتر مواقع دارای طرح‌هایی مثل آهو، اسب و پرندگان می‌باشد و با پشم زبر و خشک بافته می‌شود.
- گلیم هرسین
در بین انواع گلیم می‌توان گفت که گلیم هرسین بیشترین انعطاف را دارد و بافنده بسته به ذوق و قوه تخیل خود طرح‌ها و نقشه‌های زیادی را می‌بافد. هرسین یکی از مناطق استان کرمانشاه می‌باشد که یکی از مراکز اصلی بافت گلیم در ایران است. رنگ‌های استفاده شده در گلیم هرسین بیشتر خاکستری، سبز، سفید، قرمز، بنفش و سرخابی می‌باشند. از مشخصات دیگر این گلیم پر بودن حاشیه‌ها و زمینه با طرح‌های بسیار متنوع می‌باشد.
- گلیم بلوچ
مردم این منطقه به خاطر شرایط آب و هوایی همیشه تلاش می‌کنند که آرزوی منابع آبی و مرتع‌ها را در طرح‌های خود نشان دهند. به همین دلیل گلیم‌های بلوچ سرشار از طرح‌های راه راه است.
- گلیم خمسه (فارس)
گلیم خمسه برگرفته از نام پنج قوم شیرازی است که با هم درآمیخته شده‌اند. در بین این پنج قوم، دو قوم عرب زبان، دو قوم ترک و یک قوم فارس می‌باشند. در گلیم خمسه استفاده از رنگ‌های زیبا حرف اول را می‌زند و همچنین یکی از گلیم‌هایی که در استان فارس تولید می‌شود که بسیار هم معروف می‌باشد، گلیم خمسه نام دارد که زمینه طرحی که در روی گلیم بافته می‌شود بیشتر تیره است و روی آن ستاره‌های مورب مانند به شکل لوزی‌های در هم بافته می‌شود.
سایر انواع گلیم های دستباف
چون تعداد گلیم‌های بافته شده در ایران دارای تنوع زیادی است در ادامه مبحث آن‌ها را به صورت مختصر برای شما معرفی می کنیم:
- گلیم لری: این نوع گلیم جزو باکیفیت‌ترین نوع گلیم است که بیشتر برای نگهداری وسایل و بافت خورجین از آن استفاده می‌شود.
- گلیم زرند: این گلیم توسط قوم ترک شاهسون به صورت چاک دار بافته می‌شود که بسیار محکم و بادوام است.
- گلیم سنه: این گلیم مخصوص سنندج است که دارای ظرافت خاصی می‌باشد و در بافت آن بیشتر از طرح‌های بوته‌ای و موربی استفاده می‌شود.
- گلیم ترکمن: این گلیم بسیار محکم و سبک است و طرح‌های آن بر اساس یک نقشه اصلی که گل نامیده می‌شود، دسته بندی می‌شود.
- گلیم کردستان: در بافت این گلیم از نخ پشمی دولا تابیده استفاده می‌شود و رنگ‌های آن بیشتر قرمز، صورتی چرک و سبز پررنگ است.
کلام آخر
ما در این مقاله سعی کردیم کلیه موارد مربوط به گلیم را برای شما عزیزان توضیح دهیم. ما تفاوت بین فرش و گلیم را بیان کردیم و گفتیم که گلیم از نظر نوع بافت در مناطق مختلف ایران بسته به سلایق گوناگون، دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است. یکی از مواردی که تفاوت میان آن‌ها را رقم زده قومیت‌های متنوع و گوناگون در ایران با توجه به فرهنگ بومی و محلی هر منطقه است. در این بافت طرح و نقش گلیم بسیار تاثیرگذار می‌باشیم. امیداریم بتوانید از این مقاله استفاده لازم را ببرید.
