یکی از زیر مجموعه‌های مهم هنر صنایع فلز کاری، زیورآلات سنتی است. انسان‌ها از همان ابتدای تاریخ بشریت، علاقه زیادی به جواهرات و هنر جواهر سازی نشان داده‌اند. بسته به شرایط هر اقلیم و فرهنگی، نوع و طرز ساخت این زیورآلات متفاوت است؛ همچنین یکی از راه‌های آشنایی با تاریخ و فرهنگ کشورها، زیورآلات آن منطقه می‌باشد که از جمله می‌توان به جواهرات، انواع النگوها، گوشواره‌ها، دست‌بند و بازوبندها و زیورآلاتی از این قبیل اشاره کرد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این لوازم زینتی به چه طریق و روش‌هایی ساخته می‌شوند. در این مقاله قصد داریم انواع تکنیک‌ها و روش‌های ساخت زیورآلات سنتی را برای شما شرح دهیم.
5 روش ساخت زیورآلات سنتی
جواهرات یا زیورآلات که به عنوان هنر تزئینی در نظر گرفته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین دسته‌های فلزات گران‌بها است. برخی مواد اولیه لازم برای برای ساخت این لوازم زینتی عبارت‌اند از: طلا، فلزات گران‌بها و آلیاژهایی مانند برنز، مس، آهن و سرب و همچنین موادی مثل نقره و پلاتین. در ساخت زیورآلات سنتی در زمان‌های گذشته نیز از این فلزات استفاده می‌شد. یکی دیگر از مواد مهم و مورد استفاده برای ایجاد پوشش، شیشه ذوب شده یا مینا می‌باشد. تمام این اجزا با استفاده از تکنیک‌هایی که به کمک ابزار مخصوص انجام می‌شود، به اشکال دلخواه در می‌آیند. از مشهورترین و پرکاربردترین روش‌های ساخت این لوازم زینتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مینا کاری
- طلا سازی
- فلز کاری
- برجسته سازی
- منبت کاری
مینا کاری
منشا مینا کاری را می‌توان در دوران باستان جستجو کرد. مینا کاری که به هنر روم باستان باز می‌گردد، شامل پوشش فلز با مینای شیشه‌ای (مینای چینی)، مادهای ساخته شده از شیشه‌ی مذاب است که به یک پوشش صاف و بادوام تبدیل می‌شود. مینا می‌تواند شفاف یا مات باشد، در حالی که ممکن است طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها با مخلوط کردن آن با مواد معدنی مختلف مانند اکسیدهای فلزی کبالت، آهن، نئودیمیم، پراسئودیمیم و… به شیشه ذوب شده اضافه شود. این یک شکل هنری است که به دلیل سطح درخشان و براقش که سخت و ماندگار است مورد توجه قرار گرفته است.
مینای Champleve
“Champleve“ کلمه‌ای فرانسوی به معنی “زمین بلند” که یکی از روش‌های باستانی مینا کاری محسوب می‌شود. این تکنیک باستانی است که برای افزودن رنگ و درخشندگی به جواهرات فلزی طراحی شده است که در آن فرورفتگی‌ها در سطح یک جسم فلزی فرو رفته و با مینای شیشه‌ای پر شده و پخته می‌شود. هنگامی که جسم فلزی خوب سرد شد، سطح شیء جلا داده می‌شود، تا درخشندگی بیشتری ایجاد شود. این روش برای اولین بار به طور کامل توسط زرگران رومی در تزئین پلاک‌ها، تابوت‌ها و ظروف مورد استفاده قرار گرفت.
نیلو
نیلو یک تکنیک تزئینی است که توسط مصریان اختراع و توسط رومیان مورد استفاده قرار گرفت. این روش که مورد استفادۀ زرگران و نقره‌کاران است، در آن مخلوط سیاهی از گوگرد، مس، نقره و یا سرب به عنوان خاتم کاری برای طرح‌های حکاکی شده بر روی سطح یک جسم فلزی عمل می‌کند. سولفیدهای سیاه رنگ حاصل پودر می‌شوند و پس از اینکه فلز حکاکی شده، با شار مرطوب شد، مقداری از پودر روی آن پخش می‌شود و فلز به شدت گرم می‌شود. نیلو ذوب می‌شود و به کانال‌های حکاکی شده می‌رود. سپس نیلو اضافی با خراش دادن جدا می‌شود تا کانال‌های پر شده به وضوح قابل مشاهده باشند و در نهایت سطح صیقلی می‌شود. اشیائی که به این روش تزئین شده‌اند به عنوان نیلی شناخته می‌شوند. این تکنیک در هنر رنسانس اولیه به دست زرگر معروف فلورانسی “ماسو” به اوج خود رسید.
طلا سازی
یکی از زیرشاخه‌های ساخت زیورآلات سنتی طلا سازی است، که شامل سوهان کاری، لحیم کاری، اره کردن و ذوب کردن و… می‌شود. طلا سازان باید در شکل دادن فلز از طریق براده کردن، لحیم کاری، اره کردن، آهنگری، ریخته‌گری و… مهارت داشته باشند. این تجارت اغلب شامل مهارت‌های جواهر سازی و همچنین مهارت‌های مشابه نقره ساز می‌شود. به طور سنتی، این مهارت‌ها از طریق کارآموزی منتقل می‌شد. طلا سازان باید بتوانند از ابزارهایی که اغلب بسیار ظریف و تخصصی هستند برای ریخته‌گری، خم کردن، برش و ریسندگی طلا و سایر فلزات استفاده کنند. آنها همچنین ممکن است نیاز به استفاده از ماشین تراش و ابزار تخصصی برای سنگ‌زنی و تکمیل جواهرات طلا داشته باشند. در ادامه هر یک از این شاخه‌ها را بطور مختصر بررسی می‌کنیم.
سوهان کاری:
یکی از ابزارهای قابل اهمیت در ساخت زیورآلات سنتی سوهان است. معمولا برای نرم شدن، تمیز کردن و صیقل دادن به قطعات از سوهان استفاده می‌شود، همچنین برای از بین بردن سطوح ناهموار ریز نیز کاربرد دارد. ساختار بدنۀ سوهان از یک دسته و بدنه آجدار شکل گرفته است. جنس دسته سوهان اغلب از پلاستیک و چوب می‌باشد. سوهان کاری را با نام براده برداری نیز می‌شناسیم.
لحیم کاری:
لحیم کاری احتمالاً رایج‌ترین عملیاتی است که در صنعت جواهر سازی انجام می‌شود. بیشتر جواهر سازان می‌دانند که چگونه یک اتصال بسته را لحیم کنند و همچنین قطعات را به هم وصل کنند. لحیم کاری هنر چسباندن قطعات فلزی به یکدیگر می‌باشد که برای اتصال انواع مختلف فلزات به یکدیگر از طریق ذوب لحیم استفاده می‌شود. لحیم یک آلیاژ فلزی است معمولا از قلع و سرب ساخته می‌شود. آهن تا دمای بالای 315 درجه‌ی سانتی‌گراد گرم می‌شود و سپس خنک می‌شود تا یک پیوند الکتریکی قوی ایجاد شود. برای لحیم کاری طلا از عباراتی مانند weld, hard, medium, easy و ultra easy استفاده می‌کنیم که همگی جزو لحیم کاری‌های سخت طبقه‌بندی می‌شوند.
اره کردن:
ابزار دستی یا برقی یا ماشینی که برای برش مواد سخت (مانند چوب، فلز یا استخوان) استفاده می‌شود و معمولا مجهز به تیغه یا دیسک دندانه‌دار است. از اره در ساخت زیورآلات سنتی استفاده می‌شود که به وسیلۀ آن قطعات را به اندازه‌های کوچک و مورد نظر تبدیل می‌کنند. هر اره جواهر سازی از تیغه‌های ظریفی برای برش فلز یا مواد استفاده می‌کند. برای نقره سازی، این تیغه‌ها دارای طیف وسیعی از ضخامت‌ها هستند و شما معمولاً تیغه اره خود را بسته به ماده اره شده و ماهیت کار انتخاب می‌کنید. کار یا فرت کاری بسیار ظریف و برش فلز بسیار نازک نیاز به تیغه ریزتری دارد. در حالی که برای برش عمومی و فلز ضخیم‌تر نیاز به تیغه ضخیم‌تری دارد.
ذوب کردن:
یکی دیگر از کارهایی که در ساخت بعضی از زیورآلات سنتی انجام می‌شود، ذوب کردن است که معمولا در فلزات استفاده بیشتری دارد. دمای ذوب یک فلز، که بیشتر به عنوان نقطۀ ذوب شناخته می‌شود، دمایی است که یک فلز از حالت جامد به حالت مایع شروع به تبدیل می‌کند. در دمای ذوب، حالت جامد و حالت مایع یک فلز در تعادل هستند. هنگامی که این دما به دست آمد، فرایند گرمادهی به فلز را همچنان ادامه می‌دهیم. این مرحله باعث افزایش دمای فلز نمی‌شود و هنگامی که فلز به طور کامل در حالت مایع قرار گرفت، گرمای اضافی منجر به افزایش دمای فلز می‌شود.
فلز کاری
فلز کاری، اشیاء مفید و تزئینی ساخته شده از فلزات مختلف از جمله مس، آهن، نقره، برنز، سرب، طلا و برنج است که بخش وسیعی از دنیای زیورآلات سنتی را شامل می‌شود. بسیاری از فرآیندهای فنی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند، اساساً همان فرآیندهایی هستند که در دوران باستان به کار می‌رفتند. رایج‌ترین تکنیک‌های فلز کاری که توسط طلا سازان و نقره کاران و دیگر افراد مشغول در این حوزه استفاده می‌شود، ریخته‌گری، برش کاری، جوش یا لحیم کاری و اتصال سرد (استفاده از منگنه و پرچ برای مونتاژ قطعات) است.
برجسته سازی
برجسته سازی فرایندی است که برای ایجاد طرح‌های برجسته یا فرو رفته در یک ورق فلز استفاده می‌شود. تکنیکی که در آن یک ورق فلزی چکش‌خوار با چکش کاری از سمت معکوس شکل می‌گیرد تا طرحی با برجستگی کم ایجاد شود. با این کار طرح مورد نظر روی ورق فلزی برجسته سازی می‌شود. این عملیات در ساخت زیورآلات نیز کاربرد فراوانی دارد و برای طراحی‌های مختلف از این روش استفاده می‌کنند. برجسته سازی زیر مجموعه کارهای قلم زنی است که در طلا سازی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. قلم زنی هنر تزیین و کنده کاری روی جواهرات و طلا است که باعث جلوه‌دهی و زیبایی کار می‌شود.
منبت کاری
منبت کاری برعکس برجسته سازی است؛ به این صورت که در حالی که برجسته سازی روی پشت ورق فلزی کار می‌کند تا یک الگوی برجسته در جلوی کار ایجاد کند، در منبت کاری برای ایجاد طرح‌هایی در جلوی ورق با فرو رفتن سطح فلز استفاده می‌شود. منبت کاری عمل استفاده از ابزار برای شکل دادن به چیزی از یک ماده با خراش دادن بخش‌هایی از آن ماده است. این تکنیک را می‌توان برای هر مادهای به کار برد که به اندازه کافی جامد باشد تا یک فرم را حتی زمانی که قطعات از آن جدا شده‌اند نگه دارد، و در عین حال به اندازه‌ای نرم باشد که بتوان بخش‌هایی را با ابزارهای موجود خراش داد.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم درمورد ساخت زیورآلات سنتی صحبت کردیم. انواع زیر شاخه‌های فعالیت در حوزه ساخت جواهرات سنتی رو بررسی کردیم. فهمیدیم که در روش طلا سازی که هنردوستان بیشتری را جذب خود می‌کند شامل بخش‌های مختلفی بوده که متناسب با سلیقه‌ی خودتان می‌توانید در زیر شاخه‌های مختلف فعالیت کنید. این مهارت نیز مانند سایر مهارت‌ها نیاز به تمرین و ممارست دارد تا بتوان در این حوزه حرفه‌ای شد. خیلی خوشحال هستیم که در این مقاله یکی از هنرهای انسان را که می‌توان به چشم صنعت پردرآمد نیز نگاه کرد، به شما معرفی کردیم.
منابع
https://www.metalsupermarkets.com/melting-points-of-metals/
