صنایع دستی افغانستان شما را به حیرت خواهد انداخت

از زمان‌های گذشته، صنایع دستی خاورمیانه زبانزد خاص و عام بوده و همیشه هنر دست زنان و مردان این ناحیه، مورد توجه فرهنگ دوستان قرار گرفته است. یکی از غنی‌ترین کشورهای این منطقه از لحاظ صنایع دستی، کشور افغانستان می‌باشد. فرهنگی سنتی و پایبندی به رسم و رسوم گذشته، باعث شده تا افغانستان بتواند از فرهنگ، زبان، نحوه‌ی پوشش و همچنین صنایع دستی خود به خوبی پاسداری کند. در طی سالیان دراز، مردم این کشور با حفظ و مراقبت از صنایع دستی افغانستان، هنر این صنعت را به نسل‌های بعدی منتقل کرده‌اند تا آن‌ها نیز بتوانند با فرهنگ اصیل کشور خود انس گرفته و آن را به نسل‌های بعدی منتقل کنند. در این مقاله قصد داریم تا صنایع دستی افغانستان را معرفی کرده و شما را با هنر این کشور بیشتر آشنا کنیم.

گستره‌ی صنایع دستی افغانستان

با کمی دقت به راحتی می‌توان متوجه شد که صنایع دستی افغانستان با مردم این کشور عجین شده و زنان و مردان زیادی در این صنعت مشغول به کار هستند و یا این که تجربه‌ای در این زمینه دارند. صنایع دستی افغانستان گستره‌ی پهناوری از هنرهای مختلف را شامل می‌شود و نمی‌توان تنها در یک مقاله آن را بررسی کرد. تنها چیزی که می‌توان مهر تأیید بر آن زد، این است که صنایع دستی افغانستان از اصالت بالایی برخوردار است و هر یک از این محصولات، حاصل دست رنج نسل‌های مختلف و برآمده از تاریخ پر فراز و نشیب این کشور می‌باشد. همانطور که گفته شد، صنایع دستی افغانستان گستره‌ی وسیعی از محصولات را شامل می‌شود و ما در این مقاله، سعی می‌کنیم چندتا از اصلی‌ترین این صنایع را به شما معرفی کنیم. با ما همراه باشید.

فرش و قالیچه، هنر نقش و نگار

یکی از زیباترین و همچنین پرزحمت‌ترین محصولاتی که هنرمندان افغانستانی تولید می‌کنند، فرش و قالیچه می‌باشد. فرش و قالیچه‌ی افغانستان از اصالت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد و به نوعی از دل تاریخ بیرون آمده است. اصلی‌ترین مواد اولیه‌ای که در بافت این محصولات به کار می‌رود، موی شتر و پشم گوسفند می‌باشد. همچنین، رنگ‌هایی که در رنگرزی نخ‌های این محصولات استفاده می‌شود، اکثرا طبیعی بوده و از دل گل و گیاهان به دست آمده‌اند. برای مثال از جوانه‌های گیاه تمشک، برای ساخت رنگ خاکستری تیره و از گیاه سرخس وحشی، رنگ سبز مایل به زرد به دست می‌آید.

طرح و نقش‌های این فرش‌ها نیز از اصالت خاصی برخوردار می‌باشند و هر کدام از آن‌ها، پیامی از تاریخ را در اعماق خود گنجانده است. نقش‌های انسانی و حیوانی، از خصوصیات ویژه‌ی این قالی‌ها می‌باشند. یکی از سبک‌های معروف و پرطرفدار این قالی‌ها، قالی ادراسکان می‌باشد که بیشتر در غرب افغانستان و در هرات بافته می‌شود.

خامک دوزی، زینت لباس

اگر بخواهیم چندتا از اصیل‌ترین و زیباترین صنایع دستی افغانستان را نام ببریم، قطعا خامک دوزی یکی از آن‌ها می‌باشد. خامک دوزی، هنری است که زنان افغانستانی بسیاری در آن مشغول به کار هستند. زنانی که گاهی تا چندین ماه را صرف دوختن یک پارچه می‌کنند. از خامک دوزی، برای تزئینات روی لباس‌های سنتی افغانستانی استفاده می‌شود و از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ افغانستان برخوردار است. خامک دوزی به دو نوع مختلف تقسیم می‌شود:

• خامک دوزی روی پارچه

این نوع خامک دوزی بیشتر روی پارچه‌هایی از جنس ابریشم و کتان اجرا می‌شود.

• خامک دوزی روی تور

این نوع خامک دوزی روی تور انجام می‌شود و هنرمند، باید هر کدام از فضاهای خالی تور را پر کند و این کار را آنقدر ادامه دهد تا نقشی که مورد نظرش بوده، نمایان شود.

خامک دوزی، هنر ظریفی می‌باشد و هنرمند باید با تمرکز و دقت ویژه‌ای آن را انجام دهد. در ادامه به معرفی باقی صنایع دستی افغانستان خواهیم پرداخت.

نمد و گلیم، در اعماق تاریخ

همانطور که گفتیم، صنایع دستی افغانستان بسیار گسترده است. نمد و گلیم نیز یکی دیگر از صنایع دستی این کشور پهناور بوده و به نوعی، نماد اصالت افغانستان نیز می‌باشند.

نمد و گلیم ریشه در تاریخ افغانستان دارند. از سالیان دور، بافت گلیم در این کشور رواج داشته و یکی از قدیمی‌ترین هنرهای این منطقه محسوب می‌شود. جنس این گلیم‌ها عمدتا از مو و یا پشم بز و گوسفند بوده و به دسته‌های مختلفی نیز دسته‌بندی می‌شوند. از انواع گلیم افغانستانی می‌توان به گلیم‌های زیر اشاره کرد:

• گلیم ساده

این نوع از گلیم، یکرو بوده و به ساده‌ترین صورت، یکی در میان تارها از میان پودها عبور می‌کنند و بدون نقشه بافته می‌شود.

• گلیم برجسته

زمینه‌ی ساده‌ای دارد اما مانند یکسری از فرش‌ها، پرز دارد و طرح‌های برجسته بر روی آن کار شده است.

• گلیم ورنی

این نوع گلیم نیز بدون نقشه و به صورت ذهنی بافته می‌شود. بدون پرز و یکرو است و تفاوت آن با گلیم ساده، در تکنیک بافت آن می‌باشد.

پکول، کلاهی اصیل

پکول را می‌توان از قدیمی‌ترین صنایع دستی افغانستان نامید. در این که ریشه‌ی این کلاه به کجا باز می‌گردد، نظرات متفاوتی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که این کلاه از یونان باستان به افغانستان رسیده و عده‌ای دیگر آن را کلاهی آسیایی می‌دانند. چیزی که واضح است، این است که این کلاه به صورت کلاه پکول که امروزه آن را می‌شناسیم، فقط در افغانستان موجود است و به نوعی افغانستان را می‌توان مادر کلاه پکول دانست.

شاید این کلاه به چشم شما نیز آشنا باشد. پکول، همان کلاهی است که احمد شاه مسعود، رهبر و مبارز معروف افغانستانی، آن را به سر می‌کرد.

پکول انواع متفاوتی دارد و قومیت‌های مختلف افغانستان، پکول‌های متفاوتی بر سر می‌کنند. اما اصالت و ریشه‌ی همه‌ی این کلاه‌ها یکی است و در واقع فرزندان یک خانواده هستند.

گراف دوزی، دنیای رنگ‌ها

گراف دوزی نیز مانند خامک دوزی، از صنایع پرطرفدار افغانستان می‌باشد. گراف دوزی ارتباط نزدیکی با فرهنگ مردم افغانستان دارد و آن را می‌توان از صنایعی دانست که با سنت، اخلاقیات و هنر مردم این کشور عجین بوده و ردپای آن را می‌توان در قسمت‌های مختلف این کشور پهناور مشاهده کرد.

گراف در زبان ریاضیات به معنای نمودار است. درواقع با کمی تخفیف، می‌توان کلمه‌ی گراف را به اشکالی که نوعی نظم در آن‌ها حاکم است، نسبت داد. اگر گراف دوزی‌ها را مشاهده کنید، متوجه می‌شوید که این نظم، در این طرح‌ها نیز مشاهده می‌شود و نام گراف دوزی، نامی برازنده برای این هنر می‌باشد.

گراف دوزی در رنگ‌های متنوع و زیبایی اجرا می‌شود. به همین دلیل است که آن را دنیایی از رنگ می‌نامند. این نوع از دوخت، بر روی پارچه‌های شش تاری و به صورت ضربدری دوخته می‌شود. همین عمل است که سبب می‌شود گراف دوزی، جلوه‌ای منظم به خود بگیرد.

دستار، نماد سربلندی

یکی دیگر از صنایع دستی افغانستان که در زمینه‌ی پوشش مردم این سرزمین است، دستار یا لنگی می‌باشد. دستار، نماد سربلندی و بزرگی است و افغانستانی‌ها، در مراسمات شادی و اعیاد ویژه‌ی خود، دستار بر سر می‌کنند. در واقع دستار، پوششی آسیایی می‌باشد و بسیاری از ملل از جمله بلوچ‌ها، هندی‌ها و اعراب، دستار بر سر می‌کنند. مردم افغانستان نیز از زمان‌های بسیار دور، از این پوشش استفاده می‌کردند و به همین دلیل، دستار از لباس‌های ملی افغانستان به شمار می‌رود.

پارچه‌ی این لباس، عرضی یک متری دارد و طول آن از سه تا شش متر می‌تواند تغییر کند. قومیت‌های مختلف در افغانستان، دستار را به شیوه‌های متفاوتی می‌بندند و این تفاوت در شیوه‌ی به سر کردن دستار، سبب می‌شود تا این لباس طول‌های مختلفی داشته باشد. برای مثال مردم شمال افغانستان، دستارهایی کوتاه و ساده می‌بندند و مردم جنوب شرقی این کشور، دستارهایی بزرگ و زرد رنگ بر سر می‌کنند.

سراجی، اصیل اما کمرنگ

سراجی در واقع همان هنر کار با چرم است. سراجی نیز در افغانستان، ریشه‌ای تاریخی دارد. هنرمندان و صنعتگران افغانستانی، با استفاده از چرم، وسایل مورد نیاز روزانه‌ی خود مانند زین اسب، کیف‌های چرمی و بسیاری از محصولات دیگر را می‌سازند. امروزه به دلیل اختراع و توسعه‌ی موادی که به چرم مصنوعی شهرت دارند و همچنین ساخت ماشین آلات صنعتی برای تولید انبوه و پرسرعت محصولات، این هنر روز به روز به سمت فراموشی رفته و متأسفانه کمرنگ شده است. اما این موضوع باعث نمی‌شود که اصالت و زیبایی این هنر زیر سؤال برود.

همانطور که گفته شد، امروزه نه تنها در افغانستان، بلکه در بسیاری از کشورهای خاورمیانه، سراجی کمرنگ شده است. محصولاتی که امروزه توسط سراج‌ها تولید می‌شوند،‌ بیشتر جلوه‌ی تزئینی دارند. محصولاتی مانند زین اسب، به دلیل کاهش استفاده از چهارپایان و حرکت کشور به سمت مدرنیته، دیگر خریدار آنچنانی ندارند.

شیشه‌گری، هنری از جنس خاک

یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی افغانستان، شیشه‌گری می‌باشد. بر اساس شواهد موجود، قدمت شیشه‌گری در افغانستان به سه هزار سال پیش می‌رسد. هنرمندان این صنعت، با استفاده از کوره‌ها شیشه را ذوب کرده و آن را به اشکال مختلف در می‌آورند. در قدیم، مواد اولیه‌ی کارگاه‌های شیشه سازی با استفاده از انواع سنگ‌ها و کانی‌های مختلف تامین می‌شد اما امروزه با به وجود آمدن کارخانه‌های بزرگ شیشه‌سازی، مواد اولیه‌ی کارگاه‌های سنتی را شیشه‌های شکسته‌ای تشکیل می‌دهند که در واقع محصولات این کارخانجات بزرگ هستند.

شیشه‌گران افغانستانی، محصولات خود را به رنگ‌های سفید، آبی، سبز و قرمز می‌سازند. مراحل ساخت محصول به این صورت است که ابتدا شیشه‌ها را در حد توان خرد کرده و با استفاده از کوره‌ای از جنس خاک رس، آن‌ها را ذوب می‌کنند. سپس پودرهای فلزات مختلف را به آن اضافه کرده تا به رنگ مورد نظر خود برسند. برای مثال، اگر شیشه‌گر رنگ سبز و آبی را در نظر داشته باشد، پودر آهن و مس را به مذاب شیشه اضافه می‌کند.

پس از رنگ بخشیدن به مذاب شیشه، شیشه‌گر لوله‌ای توخالی را درون مذاب کرده و قسمتی از آن به لوله می‌چسبد. سپس با دمیدن در لوله، به آن اشکال مختلف داده و پس از پیدا شدن شکل مورد نظر، آن را درون کوزه‌ای مخصوص قرار می‌دهند تا خنک و سفت شود.

سخن پایانی

افغانستان کشوری پهناور با گستره‌ای وسیع از صنایع دستی مختلف است. همانطور که مطالعه کردید، تاریخ غنی و فرهنگ سنتی این کشور باعث شده تا بسیاری از این صنایع حفظ شده و به نسل‌های امروزی منتقل شوند. صنایع دستی افغانستان، همواره زبانزد بسیاری از هنر دوستان و علاقه‌مندان به صنایع دستی می‌باشد و طرفداران بسیاری در نقاط مختلف جهان دارد.

در این مقاله سعی کردیم تا شما را بیشتر با صنایع دستی افغانستان آشنا کنیم و گوشه‌ای از هنرهای مردم این سرزمین را به شما نشان دهیم. امیدواریم مطالبی که گفته شد، مفید واقع شده باشند.