صنایع دستی لاکچری ایران را بشناسید!

هنر ایرانیان قدمت 5000 ساله دارد و از قدیم الایام زبانزد سایر ملیت‌ها بوده‌است. با گذشت زمان هنرمندان عناصر دیگری را به هنر خود افزوده‌اند و این هنر دستخوش تغییراتی بوده‌است. به جرئت می‌توان ادعا کرد که هیچ هنری وجود ندارد که در آن ردی از ایرانیان نباشد. ایرانیان از زمان باستان در زمینه‌هایی همچون معماری، سفالگری، کاشی کاری، منبت کاری، قلمزنی، معرق کاری، میناکاری، موسیقی، نقاشی، فرش ‌بافی، تئاتر، مجسمه سازی، جاجیم، سرمه دوزی، پته، چرم دوزی، حکاکی روی چرم، خوشنویسی و غیره استادان و هنرمندان بزرگی تربیت کرده‌اند. در این مقاله از مجله هنری چارشین قصد داریم به بررسی صنایع دستی فاخر و اصیل ایران یا به اصطلاح امروزی آن صنایع دستی لاکچری ایران را بشناسیم. لطفا تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

هنر اصیل قلم‌زنی

قلم‌زنی یکی از هنرهای اصیل ایرانی است و در تاریخ ایران ریشه دارد. قلم‌زنی به معنای حکاکی طرح‌های زیبایی همچون  اسلیمی، بته جقه، ختایی و غیره است که روی فلزاتی همانند مس، برنج، نقره و گاهی طلا نقش می‌بندد. از اصلی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مراکز قلم‌زنی ایران استان اصفهان است. یکی از خلاقیت‌های استادان بزرگ هنر ترکیب دو عنصر متفاوت با هم است. به عنوان مثال اخیرا با ترکیب مس قلم‌کاری شده و سنگ زیبای فیروزه ظروف باشکوه و چشم‌نوازی خلق می‌شود که دل هر ببینده‌ای را می‌رباید. این ترکیب به قدری جذاب است که تحت عنوان خاتم‌کاری فیروزه شناخته ‌شده‌است. هنر ظریف استادان در این رشته، نگاه هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند. می‌توان گفت که هنر قلم‌زنی روی هر فلزی که باشد آن را به صنایع دستی لاکچری تبدیل می‌کند.

خاتم کاری فیروزه

یکی از جذاب‌ترین صنایع دستی ایران، خاتم کاری روی فیروزه است که به فیروزه‌کوبی نیز شناخته می‌شود. خاتم کاری فیروزه در دو مرحله انجام می‌شود. مرحله اول زرگری است که مربوط به آماده سازی جسمی است که قرار است روی آن فیروزه کار شود. این جسم ممکن است ظرف، آینه و شمعدان، قاب عکس و غیره باشد که جنس فلز نیز بستگی به سلیقه مشتری دارد و می‌تواند مس یا نقره باشد. مرحله دوم نشاندن تکیه‌هایی از سنگ فیروزه روی بدنه شی است که نیازمند دقت و سلیقه است تا فیروزه‌ها موزاییک‌وار و منظم روی سطح کار، در کنار هم بنشینند. در انتهای کار یک لایه نازک رزین روی سطحی که فیروزه کار شده‌است را می‌پوشاند تا جلای کار بیشتر باشد. یکی از ارزشمندترین و ماندگارترین هدایایی که می‌توانید به عزیزان خود هدیه دهید همین خاتم‌کاری فیروزه است.

ترمه

پارچه ترمه یک پارچه دستباف پر از نقش و نگارهای ایرانی است. تمام نقش‌هایی که برای بافت ترمه به کار می‌روند طرح‌های اصیل ایرانی هستند. ترمه در گذشته تنها با دست بافته می‌شد اما امروزه بیشتر به صورت صنعتی و ماشینی تولید می‌شود. ترمه سوغاتی معروف استان یزد است. جنس نخ‌های ترمه متفاوتند و هر چقدر درصد نخ ابریشم و پشم مرغوب آن بیشتر باشد، ترمه مرغوب‌تر است و ارزش مادی آن بیشتر. البته این نکته قابل ذکر است که چون دستگاه‌ها و ماشین آلات بافت ترمه محدودند در طول روز حجم محدودی ترمه تولید می‌شود. پارچه ترمه روی لباس‌های گران قیمت اشرافی‌های قدیم به چشم می‌خورد. امروزه از ترمه استفاده‌های متنوعی می‌شود، به عنوان مثال از ترمه می‌توان روی لباس، رومیزی، تابلوها و غیره استفاده کرد. ترمه زمینه یک هنر دیگر به نام سرمه‌دوزی را نیز فراهم کرده است. به این صورت که طرح‌های ایرانی روی پارچه ترمه را با استفاده از فلزاتی به نام سرمه و مرواریدهای ریز برجسته می‌کنند و اثری ماندگار خلق می‌کنند.

میناکاری

یکی از دیگر هنرهای ایرانیان که مهد اصلی آن استان بزرگ اصفهان است، میناکاری و تزئین فلزات است. مینا پوششی پر از نقش و نگار است که شباهت زیادی با شیشه دارد و با حرارت بر روی فلزات مختلف مخصوصا مس پخته می‌شود. میناکاری هنر ظریف رنگ آمیزی است که پر از نقش و نگارهای پیچیده و اصیل ایرانی است. میناکاری را بیشتر بر روی بشقاب‌های دیوارکوب، دکور منزل و سایر ظروف فلزی می‌توان مشاهده کرد. میناکاری نیز یکی از صنایع دستی لاکچری ایران بشمار می‌رود.

خاتم کاری

خاتم کاری به عنوان یکی از صنایع دستی لاکچری ایران بشمار می‌رود. هنر خاتم کاری چسباندن قطعات کوچک چوب، استخوان و یا فلز بر روی سطح اشیا مختلف است. خاستگاه اصلی خاتم کاری شهر زیبای شیراز است و قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در آثار باستانی این شهر دیده می‌شود. خاتم ترکیبی از چند ضلعی‌های منظم است که با تعداد اضلاع مختلف ساخته می‌شود. خاتم مرغوب خاتمی است که هیچ جای خالی نداشته باشد و سطح کار پر از استخوان‌های مرغوب باشد. اشکال روی سطح منظم و قرینه باشند و به خوبی سوهان کشیده و صاف باشد. هرچه طرح‌ها ریزتر باشند ارزش کار بالاتر است.

قالی بافی

فرش ایرانی یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی ایران است که قدمتی دیرینه دارد. شهرت فرش ایرانی جهانی است و بیشتر ایرانی‌ها از این هنر گرانبها برای دکوراسیون منزل خود استفاده می‌کنند. فرش ایرانی یکی از صنایع دستی ایرانی است که در گوشه گوشه جهان یافت می‌شود. برخی معتقدند که فرش ایرانی نماد تجمل شاعرانه است. این صنعت بزرگ ایرانی پر از طرح‌ها و رنگ‌ها و جنس‌های متنوع است. هر شهر و قومیت الگوها و طرح‌های مخصوص به منطقه خود را دارند و از روی طرح فرش دستباف می‌توان تشخیص داد که آن فرش در کدام شهر کشور عزیزمان بافته شده‌است. جنس اغلب فرش‌های ایرانی نخ‌های پشمی و ابریشمی است. مشهورترین فرش‌های ایرانی متعلق به تبریز، کاشان، قم، نایین، اصفهان و غیره است. بسیاری از فرش‌های ایرانی از آنچنان ارزش و شکوهی برخوردارند که به عنوان دیوارکوب نیز از آن‌ها استفاده می‌شود. هر چه تعداد گره‌های یک فرش بیشتر باشد ارزش آن فرش بیشتر است.

گیوه‌بافی یا همان بافت کفش دست‌ساز

گیوه یک کفش دستبافت سبک و راحت است که با استفاده از نخ فرش با هنر ظریف و توانای بافندگان مرد یا زن بافته می‌شود. گیوه‌بافی به عنوان یکی از کارهای خانگی بشمار می‌رود و یکی از صنایع دستی معروف ایرانی است. جنس نخ گیوه و شیوه بافت آن باعث گردش هوا در کفش گیوه می‌شود و از تعریق جلوگیری می‌کند. گیوه یک انتخاب مناسب برای روزهای گرم تابستان است و در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف به بازار عرضه می‌شود. خاستگاه اصلی گیوه شهرهایی مانند کرمانشاه، زنجان، شیراز و غیره است.

سفالگری

اگر به اشیاء کشف شده از دوران باستان دقت کنیم، اشیا سفالی زیادی به چشم می‌خورد. تاریخچه هنر سفالگری در ایران به 4000 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. می‌توان گفت از زمانی که زندگی در منطقه ایران شکل گرفت و انسان‌های آن زمان به کشاورزی روی آوردند، مردم برای رفع نیازهای خود دست به ساخت ظروف از جنس گل پخته زدند. مردم آن زمان بیشتر از ظروفی مانند کاسه و پارچ استفاده می‌کردند و تا قبل از ساخت ظروف فلزی و شیشه‌ای تمام ظروف مردم آن زمان سفالی بود. اما در دنیای امروز از سفالگری به عنوان یک هنر و سرگرمی یاد می‌شود که ریشه اصلی آن در شهر جهانی لالجین (استان همدان) و میبد (استان یزد) می‌باشد.

این نکته شایان ذکر است که هر گلی مناسب سفالگری نیست و بهترین گل برای سفالگری گل خاک رس است. خاک رس خاکی است که مقدار زیادی آهن دارد و رنگ آن مایل به قرمز است. در سال‌های اخیر هنر نقاشی روی سفال نیز رونق زیادی یافته است که به آن سیاه قلم می‌گویند و با لعاب کاری رنگ‌های زیبایی روی سفال می‌زنند. هر چقدر طرح‌های روی سفال ظریف‌تر باشند ارزش آن سفال بیشتر است و جز صنایع دستی لاکچری بشمار می‌رود. از این قبیل صنایع دستی به عنوان لوازم دکوری و تزیینی منزل یا محل کار استفاده می‌شود.

ملیله کاری

ملیله کاری نیز یکی دیگر از صنایع دستی لاکچری ایران محسوب می‌شود که تاریخچه دیرینه دارد. ملیله کاری امروزه بیشتر در استان‌هایی مانند زنجان، اصفهان، خراسان و تهران است. ملیله کاری نیز همانند سایر صنایع دستی از ارزش زیادی برخوردار است و بیشتر جنبه تزیینی و ویترینی دارد. ملیله کاری جزو صنایع گران قیمت به شمار می‌رود و از ارزش هنری بالایی برخوردار است و همچنین از لحیم سیم مفتون‌های آلیاژ نقره حاصل می‌شود. ملیله کاری هنر ظریفی است که نیازمند دقت، توجه و ظریف کاری است. طرح‌های مورد استفاده در ملیله کاری عبارتند از بته جقه، پیچک، اشک، برگ، غنچه و غیره. البته در بعضی موارد شاهد استفاده از سیم مسی نیز هستیم که آن نیز زیبایی مخصوص خود را دارد. این دسته از صنایع دستی، یک انتخاب مناسب برای کادو نیز می‌باشد که به اثری مانا تبدیل می‌شود.

حکاکی روی چرم

حکاکی روی چرم از لحاظ روند و ابزار کار شباهت زیادی به قلم‌زنی روی فلزات دارد. حکاکی روی چرم یک هنر اصیل ایرانی است که با ظرافت زیادی به آثار چرمی زیبایی دو چندان می‌بخشد. از گذشته‌های دور شاهد حکاکی روی چرم بر روی جلد کتب بزرگان هستیم. این آثار نشان از قدمت این هنر در ایران باستان دارد. با استفاده از ابزاری که نوک تیزی همانند چاقو دارد می‌توان فرو رفتگی‌هایی ایجاد کرد و به هدف خود رسید. امروزه از حکاکی روی چرم برای کیف، کیف پول، لباس و غیره استفاده می‌شود.

زیورآلات دست‌ساز

استفاده از زیورآلات برای خانم‌ها بسیار جذاب بوده و هست، که البته امروزه در بین آقایان نیز استفاده از زیورآلات مردانه رونق پیدا کرده‌است. در وهله اول بنظر می‌رسد که زیور آلات فقط باید از جنس طلا و نقره باشند. اما امروزه برای ساخت زیورآلات از متریال متنوعی استفاده می‌شود و تنها نقره و طلا نیست. زیورآلات دست‌ساز از ارزش زیادی برخوردارند. امروزه برای ساخت زیور آلات از متریالی همچون استیل، برنج، مس، سنگ، رزین، مهره و غیره نیز استفاده می‌شود. یکی از انتخاب‌های مناسب برای استفاده روزانه یا حتی کادو دادن به دیگران زیورآلات دست‌ساز یک انتخاب مناسب است. هرچقدر متریال بکار رفته در زیورآلات گران‌بهاتر باشد ارزش آن کالا بالاتر می‌رود. زیورآلات دست سازی که سنگ آن‌ها به طور دست‌ساز هستند و تراش کاری آن با هنر دست استادکاران ماهر صورت می‌گیرد ارزش و بهای آن کار بالاتر می‌رود. زیور آلات دست‌ساز از صنایع دستی لاکچری محسوب می‌شوند.

کلام آخر

هنر ایران و ایرانی از شمارش خارج است و در این موضوع شکی نیست. هیچ هنری نیست که در پشت پرده آن حکایات، نصایح و اندیشه‌های بزرگ نباشد. هر چقدر عمیق‌تر به بررسی صنایع دستی می‌پردازیم شگفت‌زده‌تر می‌شویم. هدف ما این بود هر چند که اندک، با هنر و صنایع دستی کشور عزیزمان ایران آشنا شوید. از شما سپاسگزاریم که تا انتهای این مقاله از چارشین همراه ما بودید.