فرش یکی از دستبافه‌های زیبا و هنری اصیل و ارزشمند است که طرح و نقشه دل‌انگیز و آمیخته به رنگ‌های جذاب فرش دستباف ایرانی شهره جهانی دارد و در دنیا نام فرش با ایران عجین شده است. با اینکه اوج و اعتلای هنر فرشبافی را می‌توان در ایران و دستبافه‌های هنرمندان آن مشاهده کرد، اما کشورهای دیگری نیز در جهان هستند که صنعت و هنر فرش در آن‌ها رونق دارد. شاید فرش‌های بافته شده در این کشورها از نظر طرح و رنگ و هنر بافندگی در حد فرش ایرانی نباشد، اما از ویژگی‌های منحصر به فرد خود برخوردار است که با مقایسه فرش این کشورها با یکدیگر می‌توان ما را با ویژگی‌های هر کدام آشنا کند.
ویژگی‌های فرش هندوستان
در اولین مورد از مقایسه فرش به سراغ هندوستان می‌رویم که بنیان قالی‌بافی در این کشور تحت تأثیر فرهنگ و هنر ایران در اواخر قرن 16 میلادی شکل گرفته است. ورود هنر فرش ایرانی به این کشور نقش‌پردازی فرش هندوستان را متحول کرد به طوری که طرح‌ها و نقشه‌های دستبافه‌های هند به شدت تحت تأثیر فرهنگ و هنر نقش‌های فرش ایرانی است. نقش‌های چینی، پاکستانی، ترکمنی، فرانسه، مراکشی و مصری از دیگر انواع نقش‌هایی هستند که در بافت فرش هندی به کار گرفته می‌شود. محرابی، بته میری، درختی، انواع لچک و ترنج، جانوری، شکارگاه، تصویری و… عمده‌ترین طرح‌های فرش هستند که در هند بافته می‌شوند.
ویژگی‌های فرش پاکستان
در مبحث مقایسه فرش پاکستان باید گفت که صنعت و هنر بافت فرش در این کشور پس از جنگ جهانی دوم رو به رشد است. قبل از این دوره فرشبافی در پاکستان تحت تأثیر کشور هند بود. ابریشم، پشم و نخ پنبه‌ای مواد اولیه‌ای هستند که در بافت فرش‌های پاکستان با گره نامتقارن و به صورت دو پوده و ریزبافت مورد استفاده قرار می‌گیرند. طرح‌ها و نقشه‌های فرش پاکستان در دو نوع هستند؛ دسته اول فرش‌هایی با طرح و نقشه ترکنی هستند که به نام گل بخارا و با نقشه‌های شکسته و هندسی ساده بافته می‌شوند. دسته دوم فرش‌هایی هستند که در بافت آن‌ها از طرح دیگر کشورها مانند ایران، ترکیه و هند استفاده می‌شود که معمولا با نام‌های موری بخارایی، موری کاشان، موری اصفهان و… شناخته می‌شوند.
نقشه بخارایی ترکمن، نقشه بلوچی، نقشه روستایی، نقشه آناتولی یا ترکیه‌ای، نقشه هندی و نقشه ایرانی شامل لچک و ترنج، طرح‌های افشان شاه‌عباسی، نقشه‌های درختی، شکارگاه جانوری و محرابی از رایج‌ترین طرح‌هایی هستند که در مقایسه فرش پاکستانی به چشم می‌خورد.
ویژگی‌های فرش ترکیه
این فرش‌ها که به نام فرش‌های آناتولی شناخته می‌شوند، از قدمت زیادی برخوردار هستند. در مقایسه فرش ایرانی و ترکیه‌ای می‌توان مشاهده کرد که از پشم، ابریشم و نخ پنبه‌ای با اسلوب گره ترکی یا متقارن در بافت فرش‌های آناتولی استفاده می‌شود. در فرش‌های آناتولی طرح‌ها و نقش‌ها به صورت خطوط و نقوش گردان و شکست هندسی طراحی می‌شود. همچنین در مقایسه فرش ایرانی و ترکیه‌ای می‌توان دریافت که شیوه طراحی، نقاشی و رنگرزی در قالی‌بافی تحت در فرش آناتولی کاملا تحت تأثیر ایران قرار دارد. بسیاری از طرح‌هایی که در بافت فرش آناتولی استفاده می‌شود کپی کامل از طرح‌های ایرانی است. طرح و نقشه محرابی، لچک و ترنج، شکارگاه و طرح درختی رایج‌ترین طرح‌های مورد استفاده برای بافت فرش آناتولی هستند.
ویژگی‌های فرش چین
در مقایسه فرش ایران و چین باید گفت که امروزه چین یکی از کشورهای فعال در عرصه تولید فرش در دنیا به حساب می‌آید که در بافت آن‌ها از طرح‌ها و نقش‌های سنتی کشورشان به همراه طرح و نقش‌های کشورهای دیگر مانند ایران، ترکیه، قفقاز و… استفاده می‌کنند. چینی‌ها در بافت فرش‌های خود از ابریشم، پشم و نخ پنبه‌ای به عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند که گره متقارن در بافت آن استفاده می‌شود. بر این اساس بافندگان فرش در چین با اسلوب و روش بافت فرش با دو نوع گره متداول در فرش ایرانی آشنایی کافی دارند.
ویژگی‌های فرش آذربایجان
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های فرش این منطقه در مقایسه فرش سایر مناطق، پایبندی هنرمندان فرشباف به باورهای قومی در شیوه طراحی و آرایش عناصر زینتی است. هنرمندان این منطقه از نگاره‌های مختلفی مانند گل، برگ، قایق‌های هندسی چند ضلعی، تصاویر و چهره‌پردازی و… استفاده می‌کنند که به فرهنگ کهن آن‌ها وابسته است. در دستبافه‌های این منطقه طرح‌های گردان و منحنی کمتر به چشم می‌خورد. از عمده‌ترین مراکز بافت فرش در این کشور می‌توان به شهرهای قره‌باغ و باکو اشاره کرد. طرح‌های تصویری الهام گرفته از داستان‌های نظامی که چهره شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون و انوشیروان را نشان می‌دهد از معروف‌ترین طرح‌های فرش در این کشور است. طرح‌های درختی، شکارگاه، محرابی، لچک و ترنج، گرفت و گیر اژدها و سیمرغ را می‌توان از رایج‌ترین نقشه‌های مورد استفاده در بافت فرش آذربایجان دانست.
ویژگی‌های فرش قفقاز
قبل از مقایسه فرش قفقاز با سایر مناطق و کشورها بهتر است بدانید که قفقاز منطقه‌ای بین دریای سیاه و دریای خزر است که از طرف شمال به روسیه و از طرف جنوب به ایران و ترکیه محدود شده است. این منطقه که برای قرن‌ها متعلق به ایران بوده، در زمان قاجار از کشور جدا شد. این منطقه در آن زمان از جمله مهم‌ترین و اصلی‌ترین مراکز تولید فرش محسوب می‌شد که همچنان یکی از مرغوب‌ترین انواع فرش‌ها در جهان را تولید و به کشورهای مختلف صادر می‌کند. بافندگانی که در این ناحیه مشغول به فعالیت هستند به دلیل اشتراک و قرابت فرهنگی با ایران و ترکیه، در بافت فرش از سبک گره‌های متداول در ایران استفاده می‌کنند. در واقع اسلوب هنرمندان این منطقه در گره فرش از نوع متقارن است که از پشم و نخ پنبه‌ای به صورت دو پود و یک پود بافته می‌شوند.
متداول‌ترین طرح و نقوشی که در هنر قالی بافی منطقه قفقاز مشاهده می‌شود طرح‌های شکسته و هندسی است و طرح‌های گردان کمتر در بین آن‌ها به چشم می‌خورد. قفقاز یکی از نواحی مهم در تولید فرش جهان است که طرح‌های منحصر به فرد زیادی دارد که در دنیا به نام طرح‌های قفقازی شناخته می‌شوند. نگاره‌هایی از قبیل پیکرهای جانوران افسانه‌ای مانند سیمرغ و اژدها، نقش صلیب، گلدانی شکسته، شاخ قوچ، اشکال هندسی بندی و تکراری که به قلمدان ایرانی شباهت بسیاری دارد از جمله طرح‌ها و نقوش متداول در فرش‌های قفقازی هستند.
کلام آخر
با توجه به اینکه فرش پارزیک اولین فرش دستبافه در جهان مربوط به ایران می‌شود و در دنیا هنر بافت فرش با نام ایران عجین شده است، اما کشورهای دیگری نیز وجود دارند که هنر قالی بافی در آن‌ها رواج دارد. در مقایسه فرش ایرانی با فرش‌هایی که در این کشورها بافته می‌شود، می‌توان شباهت‌ها و همچنین تفاوت‌های زیادی را مشاهده کرد. هر چند در بسیاری از این کشورها از طرح و نقش‌های ایرانی در بافت فرش الهام گرفته می‌شود اما تفاوت‌هایی در آن‌ها وجود دارد که باعث تمایز این فرش‌ها از یکدیگر می‌شود.
