صنایع دستی از دیرباز یک سرمایه سنتی گران‌بها بوده‌اند و با روستاهای فعال در ساخت صنایع دستی و خیابان‌های تجاری که در سراسر کشور پخش شده‌اند، مرتبط است. در ابتدا، افراد دارای مشاغل جانبی از اوقات فراغت استفاده می‌کردند و به جستجوی درآمد خارج از شغل کشاورزی می‌پرداختند. صنایع دستی به تدریج انتخاب شد، به راحتی در مقیاس شخصی، توسعه یافت و سپس به مقیاس خانوادگی گسترش پیدا کرد. به تدریج صنایع دستی در بین خانواده‌های صنعتگران نیز رواج یافت و سپس در کل کشور یا بسیاری از روستاهای همجوار بر اساس اصل انتقال صنعت، گسترش و توسعه پیدا نمود. در ادامه با برخی از ویژگی های فرهنگی موثر در تولید صنایع دستی آشنا خواهید شد.
صنایع دستی، نشان دهنده فرهنگ یک کشور
برخلاف تولید صنعتی، در تولید صنایع دستی، نیروی کار عمدتا مبتنی بر دستان ماهر و ذهن خلاق صنعتگران است. محصولاتی که به طور تصادفی ساخته می‌شوند، برای استفاده ارزشمند هستند؛ به همین دلیل ارزش فرهنگی محصولات صنایع دستی، بسیار بالاتر از محصولات صنعتی تولید انبوه است.
تاکنون محصولات صنایع دستی با ویژگی‌های فرهنگی جسورانه زیادی با نقش‌های آسیایی و دارای فرهنگ ایرانی به‌طور گسترده به سراسر جهان صادر شده‌اند که توانستند بخشی از فرهنگ ایران را به سراسر دنیا بیاموزند.
می‌توان گفت این ویژگی، جذابیتی قوی برای مشتریان به ویژه بازدیدکنندگان بین المللی دارد. این امر مزیت مطلقی را برای صنایع دستی ایجاد می‌کند و در هر سفر به عنوان سوغاتی ویژه به شمار میرود. در واقع گردشگران خارجی که از ایران بازدید می‌کنند، نمی‌توانند بدون یک کالای صنایع دستی به خانه بازگردانند، حتی اگر بتوانند آن را در کشور خود تولید کنند، نمی‌توانند هویت فرهنگی ایران را به ارمغان بیاورند. محصولات صنایع دستی گرچه کالاهای ساده‌ای هستند اما به محصولات فرهنگی هنری عالی تبدیل می‌شوند و به عنوان نماد صنایع دستی سنتی مردم ایران به شمار می‌روند.
صنایع دستی، هنری با ارزش
محصولات صنایع دستی، با ارزش هستند و زیبایی شناختی بالایی دارند. هر محصول صنایع دستی یک اثر هنری است، هم قابل استفاده می‌باشند و هم ارزش زیبایی دارند. بسیاری از انواع محصولات هم برای مصرف هستند و هم به عنوان وسایل تزیینی در منزل، محل کار و… به کار می‌روند. محصولات ترکیبی از روش‌های پیچیده صنایع دستی و با خلاقیت هنری بسیار ساخته شده‌اند.
برخلاف محصولات صنعتی که به صورت ماشینی تولید انبوه می‌شوند، صنایع دستی با ارزش از بعد هنری، فقط با فناوری دستی و عمدتاً مبتنی بر دست ماهر صنعتگر تولید می‌شوند. همین ویژگی است که نادر بودن محصولات صنایع دستی را به ارمغان می‌آورد. به لطف این محصولات در نمایشگاه‌‌های بین المللی، صنایع دستی توجه مشتریان خارجی را به خود جلب کرده‌اند. محصولات یا طرح‌های منحصر به فرد، اگرچه متریال بسیار ساده‌ای دارند اما از طریق دستان با استعداد صنعتگران به آثار هنری تبدیل شده‌اند و ارزش بالایی دارند.
صنایع دستی، خاص و منحصر به فرد
از دیگر ویژگی های فرهنگی موثر در تولید صنایع دستی سنتی، می‌توان به منحصر به فرد بودن اشاره کرد. این منحصر به فرد بودن است که روح ملت ایران را به همراه دارد و فرهنگ و هویت مردم ایران را به ارمغان می‌آورد. همانطور که گفته شد، صنایع دستی نه تنها برای استفاده ارزشمند هستند، بلکه تبادل فرهنگی بین گروه‌های قومی را نیز ترویج می‌کنند.
صنایع دستی، متنوع و رنگارنگ
تنوع محصولات صنایع دستی در روش‌ها، مواد سازنده محصول و فرهنگ موجود در محصول منعکس می‌شوند. مواد تشکیل دهنده محصول می‌تواند آجر، خاک، راش، زغال سنگ و یا هر چیز دیگری باشد اما هر یک از این محصولات صنایع دستی با تفاوت‌های ظریف مختلف ایجاد می‌شوند و به کاربران احساسات متفاوتی می‌دهند.
علاوه بر این، تنوع از طریق ویژگی‌های فرهنگی محصولات صنایع دستی نیز منعکس می‌شود زیرا هر محصول صنایع دستی، ویژگی‌های فرهنگی خاص خود را دارد. بنابراین، در بازار انواع مختلفی از محصولات صنایع دستی وجود دارد که هر کدام دارای تفاوت‌های متمایز و ناهمگون هستند.
صنایع دستی، دست ساز و زیبا
این موضوع را می‌توان بلافاصله از طریق نام محصولات صنایع دستی احساس کرد. طبیعت دست سازی که در فناوری و تولید نیز به آن توجه شده‌است. محصولات ترکیبی از روش‌های پیچیده صنایع دستی و خلاقیت هنری هستند. همین ویژگی است که تفاوت بین محصولات صنایع دستی و محصولات صنعتی مدرن را که به صورت انبوه تولید می‌شوند، ایجاد می‌کند و امروزه اگرچه نمی‌تواند با کاربرد این محصولات برابری کند، اما حقیقت این است که آن‌ها دست ساز هستند.
صنایع دستی بخشی از میراث فرهنگی ملموس همه ملل هستند. این مولفه فرهنگی می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی شود. با توجه به نقش صنایع دستی در گردشگری و توسعه، شورای جهانی صنایع دستی (WCC)، وابسته به یونسکو، در سال 1964 تأسیس شد تا به رشد اقتصادی صنعتگران در سراسر جهان کمک کند.
صنایع دستی، هسته اصلی گردشگری
صنایع دستی به عنوان سوغات فرهنگی نیز نقش بسزایی در گردشگری دارند. در بسیاری از کشورها، صنایع دستی هسته اصلی توسعه گردشگری محسوب می‌شوند و بیشتر تاسیسات گردشگری در نزدیکی مراکز عمده تولیدی نیز ساخته شده‌اند. برخی با ارائه محصولات جدید ساخته شده از ترکیب نمادهای ملی خود با صنایع دستی، سعی در نشان دادن اصالت و هویت خود دارند.
صنایع دستی و گردشگری
گردشگری و صنایع دستی دو عنصر اصلی در اقتصاد مقاومتی هستند. میدان نقش جهان در ایران مرکز صنایع دستی اصیل است. بین گردشگری و صنایع دستی رابطه متقابل وجود دارد. صنایع دستی یکی از عوامل تأثیرگذار بر جاذبه‌های گردشگری است و توسعه گردشگری به رشد تولید و فروش صنایع دستی ختم خواهد شد.
کلام آخر
صنایع دستی، صنعت قابل توجهی در ایران هستند. این صنعت معمولاً شامل صنایع دستی ایرانی ترکیبی، به ویژه فرش مینیاتوری ایرانی است. صنعت صنایع دستی ایران به دلیل تنوع زیاد در حال توسعه است. کشورهای مختلف با دست کم نگرفتن صنایع دستی به عنوان اشیای تزئینی، در حال توسعه صنایع دستی در سراسر جهان می‌باشند. در برنامه توسعه ایران، توجه ویژه‌ای به صنایع دستی به ویژه در مناطق روستایی شده‌است. توسعه صنایع دستی نقش بسزایی در اشتغال، کارآفرینی و رشد اقتصادی دارد. ایجاد کارگاه‌های بزرگ صنایع دستی و مراکز دانش بنیان صنایع دستی، تشکیل کمیته‌های صادراتی، یافتن بازارهای جدید و اتخاذ سیاست‌های هدفمند برای تشویق تولیدکنندگان به حضور بیشتر در بازارهای بین المللی از برنامه‌های ایرانیان است.
