گلیم و جاجیم، دو نمونه از زیباترین و ارزشمندترین دست‌بافت‌های ایرانی، از گذشته تا کنون نمادی از هنر و فرهنگ غنی این سرزمین بوده‌اند. گلیم، با بافت یکپارچه و مقاوم از پشم یا پنبه، و جاجیم، با نخ‌های ظریف و رنگارنگ که در قطعات باریک بافته و سپس به هم دوخته می‌شوند، هر یک جایگاه ویژه‌ای در خانه‌های ایرانی دارند. این دست‌بافت‌ها نه فقط به‌عنوان زیرانداز، بلکه به‌عنوان آثار هنری تزئینی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، به دلیل استفاده از مواد طبیعی مانند پشم و پنبه، گلیم و جاجیم در برابر عواملی مانند بیدزدگی، کپک و رطوبت آسیب‌پذیر هستند. در این مقاله، راهکارهای عملی و مؤثری برای نگهداری گلیم و جاجیم ارائه می‌شود تا این آثار هنری سال‌ها زیبایی و اصالت خود را حفظ کنند.
اهمیت نگهداری صحیح
نگهداری گلیم و جاجیم به دلیل استفاده از مواد طبیعی مانند پشم و پنبه از اهمیت زیادی برخوردار است. این مواد، اگرچه مقاوم و بادوام هستند، اما در برابر رطوبت، حشرات و کپک آسیب‌پذیرند. عدم توجه به شرایط نگهداری می‌تواند منجر به پوسیدگی، تغییر رنگ، یا حتی تخریب کامل این آثار شود. آموزش نگهداری صحیح به شما کمک می‌کند تا با رعایت اصول ساده، از این دست‌بافت‌های ارزشمند برای سال‌ها محافظت کنید و زیبایی آن‌ها را به نسل‌های آینده منتقل کنید. بسیاری از فروشگاه‌های معتبر صنایع دستی، مانند آن‌هایی که آثار سنتی ایرانی را عرضه می‌کنند، بر اهمیت نگهداری صحیح تأکید دارند تا مشتریان بتوانند از محصولات خود به بهترین شکل استفاده کنند.
روش‌های نگهداری گلیم و جاجیم
برای محافظت از گلیم و جاجیم در برابر بیدزدگی، کپک و رطوبت، باید به چند جنبه کلیدی توجه کرد. در ادامه، راهکارهای عملی برای نگهداری این دست‌بافت‌ها ارائه شده است.
۱. انتخاب محل مناسب برای نگهداری
محل نگهداری گلیم و جاجیم نقش مهمی در حفظ کیفیت آن‌ها دارد. شرایط نگهداری مناسب، از جمله محیط خشک و با تهویه خوب، می‌تواند به جلوگیری از کپک زدن کمک کند. برای اطمینان از حفظ کیفیت:
- گلیم و جاجیم را در محیطی خشک و با تهویه مناسب نگهداری کنید.
- از قرار دادن این دست‌بافت‌ها در مکان‌های مرطوب مانند زیرزمین، حمام یا آشپزخانه خودداری کنید.
- در صورت نگهداری طولانی‌مدت، از کیسه‌های پارچه‌ای یا جعبه‌های با منافذ تهویه استفاده کنید و مواد جاذب رطوبت مانند سیلیکاژل را در کنار آن‌ها قرار دهید.
۲. محافظت در برابر بیدزدگی
بیدها، به ویژه بید فرش، از آفات اصلی دست‌بافت‌های پشمی هستند. این حشرات می‌توانند به بافت گلیم و جاجیم آسیب جدی وارد کنند. برای مانع بیدخوردگی شدن، راهکارهای زیر توصیه می‌شود:
- از مواد ضدبید مانند نفتالین یا کیسه‌های حاوی اسطوخودوس، نعناع یا چوب سدر در محل نگهداری استفاده کنید.
- گلیم و جاجیم را به‌صورت دوره‌ای (هر چند ماه یک‌بار) بررسی کنید تا از نبود تخم یا لارو حشرات مطمئن شوید.
- در صورت مشاهده علائم بیدزدگی، دست‌بافت را در معرض نور خورشید قرار دهید یا از خدمات حرفه‌ای قالیشویی استفاده کنید.
۳. تمیز کردن و مراقبت منظم
گرد و غبار و آلودگی می‌توانند به مرور زمان به بافت گلیم و جاجیم آسیب برسانند و زمینه‌ساز رشد کپک شوند. نحوه تمیزکردن صحیح این دست‌بافت‌ها به شرح زیر است:
- به‌طور منظم با جاروبرقی یا برس نرم، گرد و غبار را از سطح گلیم و جاجیم پاک کنید.
- در صورت بروز لکه، از شوینده‌های ملایم و آب ولرم استفاده کنید و از خیس کردن بیش از حد دست‌بافت خودداری کنید.
- اگر کپک روی سطح مشاهده شد، با استفاده از محلول رقیق سرکه و آب، ناحیه را تمیز کرده و سپس در محیطی خشک و آفتابی قرار دهید تا کاملاً خشک شود.
۴. کنترل رطوبت محیط
رطوبت بیش از حد می‌تواند باعث رشد قارچ و کپک شود که به بافت و رنگ گلیم و جاجیم آسیب می‌رساند. برای جلوگیری از کپک زدن، به نکات زیر توجه کنید:
- رطوبت محیط را زیر ۶۰ درصد نگه دارید. استفاده از دستگاه‌های رطوبت‌گیر در فصول مرطوب توصیه می‌شود.
- در صورت استفاده از گلیم به‌عنوان زیرانداز، از قرار دادن آن روی سطوح مرطوب مانند کف‌پوش‌های تازه شسته‌شده خودداری کنید.
- برای جاجیم‌هایی که به‌عنوان روکش یا تزئین استفاده می‌شوند، اطمینان حاصل کنید که دیوارها یا سطوح مجاور خشک باشند. برای اطلاعات بیشتر درباره پارچه جاجیم چیست، می‌توانید به صفحه مورد نظر در سایت چارشین مراجعه کنید.
نکات مهم برای نگهداری گلیم
گلیم به دلیل بافت محکم و استفاده رایج به‌عنوان زیرانداز، نیاز به مراقبت‌های خاصی دارد:
- اگر گلیم روی کف استفاده می‌شود، هر چند ماه یک‌بار آن را بچرخانید تا فشار و سایش به‌صورت یکنواخت توزیع شود.
- از قرار دادن اشیای سنگین مانند مبل روی گلیم بدون زیرپایی (مانند نمد یا موکت) خودداری کنید تا از فرورفتگی جلوگیری شود.
- از راه رفتن با کفش‌های کثیف روی گلیم پرهیز کنید تا از نفوذ آلودگی به بافت جلوگیری شود.
نکات مهم برای نگهداری جاجیم
جاجیم به دلیل بافت ظریف‌تر و کاربردهای متنوع (مانند روکش یا تزئین)، نیاز به دقت بیشتری دارد:
- از تا کردن جاجیم به‌صورت فشرده خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث ایجاد چین‌وچروک‌های دائمی شود. بهتر است آن را به‌صورت رول‌شده نگهداری کنید.
- هنگام جابجایی جاجیم، با احتیاط عمل کنید تا از کشیدگی یا پارگی نخ‌های ظریف جلوگیری شود.
- اگر جاجیم به‌عنوان روکش کرسی یا تزئین دیواری استفاده می‌شود، از تماس مستقیم با سطوح مرطوب یا گرم خودداری کنید.
نکات تکمیلی برای افزایش طول عمر گلیم و جاجیم
برای اطمینان از حفظ زیبایی و دوام گلیم و جاجیم، چند نکته تکمیلی نیز می‌تواند مفید باشد:
- استفاده از نور خورشید: قرار دادن گلیم و جاجیم در معرض نور غیرمستقیم خورشید به‌صورت دوره‌ای می‌تواند به جلوگیری از کپک زدن و دفع حشرات کمک کند. با این حال، از قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور مستقیم خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث کم‌رنگ شدن طرح‌ها شود.
- شست‌وشوی حرفه‌ای: برای شست‌وشوی عمیق، بهتر است از خدمات قالیشویی‌های معتبر که تجربه کار با دست‌بافت‌های سنتی را دارند استفاده کنید.
- بیمه محصولات: برخی فروشگاه‌های صنایع دستی، محصولات خود را بیمه می‌کنند تا در صورت آسیب در حمل‌ونقل، خیال مشتریان راحت باشد. این موضوع می‌تواند در انتخاب محصول باکیفیت و مطمئن تأثیرگذار باشد.
جدول راهنمای نگهداری گلیم و جاجیم
|
عامل آسیب‌رسان |
راهکار پیشگیری | اقدام در صورت بروز مشکل |
|
بیدزدگی |
استفاده از مواد ضدبید (نفتالین، چوب سدر)، بررسی دوره‌ای | قرار دادن در نور خورشید، شست‌وشوی حرفه‌ای |
| کپک | نگهداری در محیط خشک، استفاده از سیلیکاژل |
تمیز کردن با سرکه رقیق، خشک کردن در هوای آزاد |
| رطوبت | کنترل رطوبت زیر ۶۰٪، استفاده از رطوبت‌گیر |
خشک کردن کامل، تهویه مناسب محیط |
نتیجه‌گیری
نگهداری گلیم و جاجیم نیازمند توجه به تفاوت جاجیم و گلیم، جزئیات و رعایت اصول ساده اما مؤثر است. آموزش نگهداری صحیح، از جمله انتخاب شرایط نگهداری مناسب، مانع بیدخوردگی و جلوگیری از کپک زدن، به شما کمک می‌کند تا از این آثار هنری ارزشمند برای سال‌ها محافظت کنید. با رعایت این نکات، زیبایی و اصالت گلیم و جاجیم را حفظ خواهید کرد.
