سرامیک یکی از قدیمی‌ترین صنایع مورد استفاده توسط بشر می‌باشد. تاریخچه استفاده از سرامیک توسط انسان برای تولید انواع مجسمه‌ها، اشیا هنری و همچنین ساخت ظروف سرامیکی در اواخر دوره پارینه سنگی و به حدود 28000 سال پیش از میلاد حضرت مسیح برمیگردد. اولین مجسمه سرامیکی ساخت انسان، مجسمه یک زن به نام Venus of Dolní Věstonice بوده که در منطقه برنو واقع در جمهوری چک یافت شده‌است.
گسترش استفاده از سرامیک برای ساخت ظروف سرامیکی و اشیا هنری به 9000 سال پیش از میلاد حضرت مسیح می‌رسد. این دوره نو سنگی نام دارد اما به علت گسترش کشاورزی در میان جوامع و تمدن‌های بشری به نخستین انقلاب کشاورزی نیز شهرت دارد. در این دوره سرامیک‌های مبتنی بر خاک رس رایج شدند. محصولات تولید شده در نور آفتاب خشک می‌شدند و یا در کوره‌های ابتدایی و در دمای کم‌تر از 1000 درجه پخته می‌شدند.
استفاده از سرامیک برای ساخت ظروف سرامیکی و اشیا هنری و سایر محصولات تاریخچه‌ای کهن دارد. از 28000 سال پیش از میلاد حضرت مسیح که سرامیک جنبه تشریفاتی و هنری داشت تا همین چند سال اخیر که پرینترهای سه بعدی در حال گسترش و توسعه سرامیک‌های فنی هستند. در سال 2017 پرینترهای سه بعدی توانستند اولین استخوان هایپر الاستیک را تولید کنند.
ساخت ظروف سرامیکی و سفالگری
حال که مختصر و مفید با تاریخچه سرامیک و ساخت مجسمه‌ها، اشیا هنری و ظروف سرامیکی آشنا شدیم، قصد داریم چگونگی ساخت ظروف سرامیکی در خانه را به شما خوانندگان محترم این مقاله آموزش بدهیم.
ساخت سرامیک و مشتقات آن فعالیتی جذاب و سرگرم کننده است. همین جذابیت و سرگرم‌کنندگی آن سبب شده تا به سن خاصی محدود نباشد. برای این امر سه مرحله باید طی شود.
- آماده سازی به صورت دست‌ساز
- استفاده از چرخ سفالگری
- افزودن لعاب
آماده سازی به صورت دست‌ساز
در مرحله اول، در ابتدا باید خاک رس مناسب برای ساخت سرامیک را انتخاب کنیم. چون در این روش محصول به صورت دست‌ساز آماده می‌شود، لازم است تا خاک رس مطلوب ما معیارهای مشخصی همچون رنگ خاکستری یا قهوه‌ای را داشته باشد. پس از انتخاب خاک رس مناسب، لازم است تا در کوره پخته بشود. با توجه به این که ما قصد داریم ساخت ظروف سرامیکی را در خانه عملی کنیم پس می‌توانیم از خاک رس هوا خشک، پلیمری یا پخته شده در فر استفاده کنیم.
پس از انتخاب خاک رس مناسب، آن را با درصد معینی از آب مخلوط می‌کنیم تا به شکل گل در بیاید. مقدار لازم از گل رس را جدا کرده و آن را به شکل توپ در می‌آوریم. در مرحله بعد با یک وردنه آن را صاف می‌کنیم تا از ضخامتش کاسته شود. حال می‌توانیم گل رس را به شکل مدنظر خود دربیاوریم. برای این کار دو راه داریم: استفاده دستان خود یا استفاده از ابزارهای مخصوص برش خاک رس.
در این قسمت از مرحله اول ساخت ظروف سرامیکی، لازم است گل رسی را که آماده کردیم و شکل دادیم را در کوره خشک کنیم. نکته مهم در این قسمت آن است که باید گل رس عاری از حباب‌های هوا باشد. در غیر این صورت شاهد ترک خوردگی در آن پس از مرحله خشک کردن خواهیم بود.
استفاده از چرخ سفالگری
مرحله بعدی در ساخت ظروف سرامیکی، استفاده از چرخ سفالگری است. چرخ‌های سفالگری انواع مختلفی دارند. پیشنهاد می‌شود برای آسان‌تر شدن این مرحله، از چرخ سفالگری برقی استفاده شود. گل رس خود را ورز می‌دهیم و آن را به صورت یک مخروط بزرگ در می‌آوریم. سعی می‌کنیم با غلتاندن گل رس از ایجاد حباب‌های هوا جلوگیری کنیم. سپس با استفاده از چرخ سفالگری به گل رس خود شکل داده و آن را برای پروسه افزودن لعاب آماده می‌کنیم.
مقدار گل رسی که در مرحله استفاده از چرخ سفالگری استفاده می‌شود، باید معین باشد. در ابتدا برای قطعات کوچک این اندازه کم‌تر است. هرچه اندازه قطعات بزرگ‌تر می‌شود طبیعتا از مقدار گل رسی بیش‌تری استفاده خواهد شد.
افزودن لعاب
مرحله آخر در ساخت ظروف سرامیکی، افزودن لعاب است. نخست می‌توانیم با استفاده از ابزارهایی همانند چنگال، سوزن بافندگی و یا شانه سر بافت‌هایی را در گل رس ایجاد کنیم. همچنین می‌توانیم با مراجعه به فروشگاه‌های لوازم صنایع دستی، تمبرهای پلاستیکی تهیه کرده و از آن‌ها برای علامت‌گذاری در گل رس استفاده نمائیم. اقلام طبیعی نیز می‌توانند ابزارهای مفیدی در ایجاد بافت و علامت‌گذاری باشند. با فشردن ضعیف شاخه، برگ و سنگ‌های طبیعی می‌توانیم یک بافت ظریف و شکیل بر روی گل رس ایجاد کنیم.
در هنگام اضافه نمودن و ایجاد کردن بافت‌های مورد نظر و علامت‌گذاری، باید عملکرد خود را با دقت و ظرافت بالا انجام بدهیم. این ظرافت به این دلیل است که گل رس سوراخ نشده و فرو نرود. در صورت عدم رضایت از بافت ایجاد شده، می‌توانیم با خیس کردن انگشتان خود و لمس محدوده‌ای که بافت در آن اعمال شده‌است، آن را به حالت پیشین خود باز گردانیم. پس از افزودن بافت‌های مورد نظر و علامت‌گذاری باید اجازه دهیم تا گل رس در حدود 12 الی 24 ساعت خشک شود. اگر گل رس استفاده شده از نوع هوا خشک باشد، باید دستورالعمل‌ها را برای اطلاع دقیق از زمان خشک شدن آن بررسی کنیم. برای این نوع از گل رس‌ها، می‌توانیم از سنباده دانه ریز برای صیقلی نمودن سطح آن پیش از افزودن رنگ بهره ببریم.
پس از ایجاد کردن بافت‌ها، علامت‌گذاری و خشک کردن گل رس، لازم است تا رنگ را به آن اضافه کنیم. به این منظور از اکرلیک و لاتکس بهره می‌بریم. برای رنگ کردن گل رس از قلم مو و اسفنج استفاده می‌کنیم و اجازه می‌دهیم تا خشک شود. نکاتی در مورد انتخاب رنگ‌ها وجود دارد که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
- اگر گل رس از نوع هوا خشک باشد، از نوع رنگی استفاده می‌کنیم که نیاز به پخت در کوره نداشته باشد. چون این نوع در برابر درجه حرارت بالا مقاوم نیست.
- اگر ظروف سرامیکی‌ای که می‌سازیم قرار است برای برای خوردن و آشامیدن استفاده شود، باید از رنگ‌های خوراکی استفاده کنیم.
در ادامه و طبق دستورالعمل‌ها، قطعه خود را در لعاب فرو می‌بریم. همچنین می‌توانیم لعاب را روی قطعه خود رنگ کنیم. باید دقت کنیم تا لعاب را به کف قطعه اعمال نشود زیرا سبب چسبیدن آن به کوره خواهد شد.
برای ساخت ظروف سرامیکی پس از اضافه کردن لعاب، قطعه را مجددا داخل کوره قرار می‌دهیم تا لعاب ببندد. باید دقت داشت تا قطعه را با نگه داشتن پایه به کوره منتقل کنیم چرا که در صورت رعایت نکردن این نکته، لعاب لکه دار می‌شود. پس از اتمام کار قطعه را با دقت بسیار بالا از کوره خارج می‌کنیم. در این قسمت کار تمام است. می‌توانیم با خیال راحت قطعه را لمس کرده و آن را به عنوان خروجی کار بشناسیم.
جمع بندی
در ابتدای مقاله ساخت ظروف سرامیکی در خانه را به شما خوانندگان محترم آموزش دادیم. دانستیم که برای تولید این ظروف و قطعات می‌بایست سه مرحله را طی کنیم. همچنین نگاه مختصری به پیشینه کهن سرامیک و استفاده از آن توسط بشر داشتیم. سرامیک از 28000 سال پیش از میلاد حضرت مسیح توسط انسان برای امور تشریفاتی استفاده می‌شد. امروزه سرامیک اهمیت بسیار بالایی برای بشر دارد و حتی به عنوان یک علم و صنعت مطرح شده‌است. علم و صنعتی که همواره رو به گسترش و توسعه است.
