امروزه علی رغم رشد صنعت ماشین و تنوع محصولات آن، صنایع دستی توانسته‌اند نظر طرفداران بسیاری را به سمت خود جذب کنند. این شاهکارهای هنری نمادی از تاریخ، فرهنگ و عقاید یک ملت را نشان می‌‌دهند. در واقع صنایع دستی هنر بومی است که به واسطه حفظ میراث فرهنگی کشور، می‌تواند زمینه ایجاد توسعه را نیز فراهم کند. در دنیایی که همه کشور‌ها برای رشد اقتصاد خود در تلاطم هستند، اشتغال زایی با صنایع دستی یکی از موثرترین راهکار‌ها برای ایجاد درآمد محسوب می‌شود. حال این سوال پیش می‌آید که آیا با وجود پیشرفت صنایع ماشینی، خلق صنایع دستی می‌تواند شغل مناسبی برای افراد باشد؟ در ادامه مطلب ضمن معرفی این هنر، به تاثیر صنایع دستی بر روند بهبود اشتغال زایی خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
صنایع دستی چیست؟
صنایع دستی عاملی جدا نشدنی از تاریخ است. از عصر فلز تا به امروز انسان برای رفع نیاز‌هایش به هنر خود تکیه کرده و اقلام مورد نیاز زندگی‌اش را ساخته‌است. در واقع صنایع دستی هنری است که کل مراحل ساخت یا تعدادی از آن‌ها با استفاده از ابزارهای دستی انجام شده و مواد مورد نیاز آن هم به صورت بومی موجود می‌باشد. همین دلیل سبب شده تا برای خلق این هنر شگفت‌انگیز نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و یا وارد کردن دستگاه‌های پیچیده نباشد. همچنین طبق تعریف سازمان یونسکو، صنایع دستی به محصولاتی گفته می‌شود که توسط هنرمندان، کاملا با دست یا ابزارهای ساده تولید می‌شوند.
یک هنر دست قابلیت این را دارد که جهانی شده و در سراسر دنیا به فروش برسد به همین خاطر اشتغال زایی با صنایع دستی یکی از بهترین راه‌ها برای کسب درآمد مخصوصا برای افراد محلی محسوب می‌شود. صنایع دستی محصولاتی خاص در حوزه تولید می‌باشند که شامل پیشینه تاریخی، ویژگی‌های فرهنگی و جغرافیایی، عادات اجتماعی و باور‌های سنتی هستند. صنایع دستی ایران بازتابی از تاریخ و تمدن 5000 ساله‌ای است که توسط فرهنگ‌های مختلف شکل گرفته و در زمان پیوند خوردن ایران با اسلام توانست به اوج شکوفایی خود برسد. در نهایت امروزه شاهد بهبود روند اشتغال زایی با صنایع دستی در بیشتر نقاط کشور هستیم.
انواع اشتغال زایی با صنایع دستی
صنایع دستی ایران به لحاظ تنوع در راس همه‌ی ممالک جهان قرار دارد. همچنین عوامل آب و هوایی متفاوت کشور ما در این امر نقش به سزایی داشته‌است برای مثال مناطق کویری به دلیل داشتن منابع غنی خاک رس، مناسب برای سفال سازی می‌باشند. در حالی که مناطق غرب کشور به دلیل هنر رنگرزی و نساجی، زمینه مناسب برای فرش بافی را ایجاد کرده‌اند. در نهایت وجود همه این عوامل در کنار هم سبب شده که صنایع دستی ایران در 3000 گونه مختلف هنری به ثبت رسیده و موجب اشتغال زایی بسیاری از مردم روستایی و عشایر نشین شود. در این میان بعضی از صنایع در بین مردم و گردشگران محبوبیت بیشتری دارند و حتی نماد یک شهر یا یک منطقه به شمار می‌روند. اینک به بررسی 7 هنر محبوب که سهم بزرگی در اشتغال زایی با صنایع دستی داشته‌اند، می‌پردازیم که عبارت هستند از:
- سرمه دوزی: پیدایش این هنر به دوران اشکانیان باز می‌گردد. از محبوبیت سرمه دوزی همین بس که علاوه بر استفاده در لوازم مختلف، پرده‌های کعبه را نیز با این هنر زیبا می‌آرایند. در سرمه دوزی معمولا از فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره بهره گرفته‌می‌شود در حالی که در استفاده‌های عمومی به دلیل کاهش قیمت از فلزات با قیمت کمتر استفاده می‌کنند. از مراکز اصلی دوخت این هنر می‌توان به شهرهای اصفهان، یزد و کاشان اشاره کرد. مشغول به کار شدن 20 الی 25 درصد از مردم اصفهان به این حرفه یک پایه قوی اشتغال زایی با صنایع دستی را ایجاد کرده‌است.
- فرش‌های دستباف: فرش دستباف جز بهترین فرش‌های دنیا محسوب می‌شود. این هنر نمادی از ایران باستان است به طوری که قدمت کهن‌ترین فرش دستی بافته شده به 2500 سال پیش باز می‌گردد و اوج شکوفایی آن مربوط به دوره صفویه است. فرش دستباف رتبه بالایی در اشتغال زایی با صنایع دستی به ویژه در مناطق روستایی و عشایر نشین دارد. فرش‌های دستباف در 4 نوع تمام ابریشم، گل ابریشم، چله ابریشم و کف ابریشم بافته می‌شوند. جالب است بدانید که حدود یک سوم فرش‌های دستباف دنیا هنر دست ایرانیان هستند از این رو فرش‌های ایرانی تقریبا به ۱۰۰ کشور جهان صادر می‌شوند. قطب‌های صادرات این شاهکارهای هنری تبریز و کاشان هستند به طوری که موزه‌های معروف دنیا میزبان فرش‌های تبریز می‌باشند.
- ظروف مسی: از ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد فلز مس به زندگی اکثر مردم ورود کرد. مس از دیرباز به دلیل خواص بی‌نظیر خود مانند قدرت تحمل حرارت، قابلیت فرم دهی و از بین بردن میکروب‌های موجود در غذا مورد توجه عموم بوده‌است. شهرهای اصفهان، شیراز، کاشان و کرمان خاستگاه‌های این هنر پرطرفدار هستند به طوری که می‌توان اولین مسگران حرفه‌ای دنیا را ایرانی دانست. شایان ذکر است که کرمان به دلیل منابع غنی طبیعی خود، یکی از شهرهایی است که توانسته در بهبود روند اشتغال زایی با صنایع دستی نقش به سزایی داشته‌باشد. با این حال اصفهان و زنجان نیز جز صادرکنندگان بزرگ این هنر چشم نواز هستند.
- میناکاری: ایران یکی از صادرکنندگان محصولات میناکاری شده در جهان می‌باشد. قدمت این هنر مربوط به پنج هزار سال پیش است. در زمان‌های گذشته میناکاری بیشتر بر روی فلزاتی نظیر طلا و نقره صورت می‌گرفت اما امروزه از این هنر زیبا بیشتر روی مس استفاده می‌کنند. علاوه بر فلزات، میناکاری بر روی سفال نیز انجام می‌گیرد و همین امر باعث افزایش جلوه هنری سفال شده‌است. میناکاری به دو دسته مینای خانه‌بندی و مینای نقاشی تقسیم می‌شود. مینای خانه‌بندی شیوه قدیمی است که بیشتر برای کار با مفتول استفاده می‌شود ولی مینای نقاشی برای طرح اندازی بر روی سفال و از این دسته اشیاء می‌باشد. اصفهان پیش قدم‌ترین شهر ایران در رشد و ترویج هنر میناکاری است.
- سفال سازی: تاریخچه هنر سفال سازی به حدود ۱۰ هزار سال پیش برمی‌گردد. سفالگری یکی از مهم‌ترین آموخته‌های بشر است که توانسته در زمینه‌های مختلف، کاربردهای گسترده‌ای داشته‌باشد. حتی می‌توان سفال را اولین محصول هنری ساخت انسان دانست. سفال سازی در گوشه و کنار ایران به اشکال گوناگونی موجود می‌باشد. یکی از شهرهایی که سهم بزرگی در صادرات این محصول دارد، لالجین، پایتخت سفال جهان است. ۸۰ درصد مردم این شهر به کار سفال سازی مشغول هستند که یک منبع درآمد بسیار خوب برای ساکنین این منطقه می‌باشد. همچنین سفالگری در لالجین یکی از پایه‌های اساسی اشتغال زایی با صنایع دستی کشور را شامل می‌شود.
- زیورآلات: آلیاژ‌های گران‌بها از دیرباز مورد توجه انسان‌ها بوده‌اند. وجود زیورآلات قدیمی در موزه‌های معروف دنیا بیانگر اهمیت این موضوع است. این هنر تاریخچه‌ای چند هزار ساله دارد. عرب‌های ساکن خوزستان و ایل قشقایی بیش‌ترین استفاده از زیورآلات را در ایران قدیم داشته‌اند. کرمانشاه، ایلام و کردستان معروف‌ترین شهرهای ساخت زیورآلات به عنوان صنایع دستی هستند. از جمله این زیورآلات می‌توان به گوشواره‌ها، پابندهای زنانه، گردنبند و انگشتر اشاره کرد. عشایرنشین‌هایی که در غرب کشور زندگی می‌کنند، در تزئین کلاه‌های زنانه خود، پیراهن‌های محلی و گیره سر هم از این هنر بهره می‌گیرند. یکی از عوامل پیشرفت ساخت زیورآلات، تلفیق با قلم‌زنی می‌باشد که باعث جلوه و نمود بیشتر این هنر ارجمند شده‌است.
- قلاب دوزی: هنر قلاب دوزی مربوط به ۵۵۰ سال قبل از میلاد مسیح است. قلاب دوزی که به نام رشتی دوزی هم شهرت دارد، هنری است شامل استفاده از ابزارهای ساده مانند قلاب و نخ‌های ابریشمی که می‌توان از طریق آن‌ها آثار متنوعی روی پارچه‌های باکیفیت ایجاد کرد. مهم‌ترین منطقه‌ای که این هنر را پرورش می‌دهد، استان گلستان می‌باشد. زنان این ناحیه اغلب در قلاب دوزی مهارت بسیار بالایی دارند از این رو برای رودوزی پارچه‌های ضخیم و تزئینی خود از این هنر بهره می‌گیرند. شیوه کار به گونه‌ای است که به وسیله‌ی قلاب، بخش‌های مشخص شده پارچه را طرح دوزی کرده و در آخر نقش‌های زیبایی بر روی پارچه ایجاد می‌کنند.
فواید اشتغال زایی با صنایع دستی
صنایع دستی به دلیل اثرات مثبتی که در رونق اقتصاد کشور دارند، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. حتی صنایع دستی از طرف سازمان بین‌المللی کار به عنوان بخشی از اقتصاد شناخته می‌شوند. در واقع این هنر حاصل دسترنج مردمان محلی و نشان دهنده فرهنگ هر قومیتی است بنابراین توجه به آن به ویژه در مناطق محروم بسیار حائز اهمیت می‌باشد. از آنجا که اشتغال زایی با صنایع دستی می‌تواند آثار مثبت فراوانی به همراه داشته‌باشد، در ادامه به ذکر چند مورد از فواید آن پرداخته‌ایم.
- اشتغال زایی با صنایع دستی: امروزه با افزایش بیکاری در کشور، شاهد مهاجرت روستاییان و ساکنین شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ هستیم. این عامل بافت روستایی را خالی از سکنه می‌کند ولی آموزش ساخت صنایع دستی و ایجاد کارآگاه‌های صنعتی آن هم با هزینه کم، یک گام عالی برای از بین بردن بیکاری می‌باشد. همچنین این هنر برای خانم‌های خانه‌داری که قصد دارند در منزل شاغل باشند هم کارایی بالایی دارد. در واقع اشتغال زایی با صنایع دستی باعث متنوع کردن مشاغل خانگی، انتقال هنر بومی به نسل جوان، حفظ فرهنگ و در آخر باعث ایجاد تاثیر مثبت در اقتصاد کشور می‌شود.
- افزایش صادرات کشور: با ترویج اشتغال زایی با صنایع دستی، علاوه بر جذب گردشگران بیشتر می‌توان هنر ایرانی را به تمام نقاط جهان نشان داد. با توجه به اینکه ایران بعد از چین و هند در رتبه سوم دنیا از نظر تنوع صنایع دستی قرار دارد اما در صادرات این محصولات در جایگاه پایین‌تری می‌باشد. در دنیای امروزی کشورهای آفریقایی هم برای رونق اقتصاد و جذب افراد از تمام نقاط دنیا دست به صادر کردن صنایع دستی خود زده‌اند. با این حال خوشبختانه با توجه مسئولین در سال ۹۸ شاهد افزایش صادرات صنایع دستی به میزان قابل توجه‌ای هستیم که همین امر می‌تواند به رفع مشکلات اقتصادی کمک شایانی نماید.
- تاثیر در تولید ملی: همانطور که پیش‌تر گفته‌شد، برای ساخت صنایع دستی بیشتر مواد لازم از منابع داخلی تامین می‌شوند، از این رو سیاستی که بیشتر کشور‌ها در پیش گرفته‌اند این است که به جای صادر کردن مواد خام، این مواد را با هنر دست آمیخته و در نهایت صنایع دستی زیبا را به نقاط جهان ارسال می‌کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد که کشورهای هند و چین با این روش توانسته‌اند نرخ رشد اقتصاد خود را به بیش از ۱۴ درصد افزایش دهند در حالی که کشور ایران با در نظر گرفتن منابع غنی خود در این زمینه، رشد کمتری نسبت به سایر رقبا در طول چند سال اخیر داشته‌است.
- اشتغال زایی زنان: با افزایش روز افزون تقاضا برای صنایع دستی مناطق مختلف، این زمینه به وجود آمد که زنان خانه‌دار در کنار مردان خود، علاوه بر کسب درآمد به ترویج هنر مرز و بوم خود بپردازند. به طور کلی مهارت زنان در این زمینه مخصوصا در روستاها و شهرهای کوچک از زمان‌های قدیم قابل ستایش بوده‌است. در این میان اشتغال زایی با صنایع دستی بهترین عامل برای کارآفرینی آن‌ها به شمار می‌رود. حتی با افتخار می‌توان گفت که ۸۰ الی ۸۵ درصد تولیدکنندگان صنایع دستی در نقاط مختلف کشور بانوان هستند. از مهم‌ترین نکات مثبت اشتغال زایی با صنایع دستی در بین زنان سرزمین‌مان می‌توان به کاهش نرخ بیکاری و نیز به وجود آمدن یک درآمد مناسب برای خانم‌های سرپرست خانواده اشاره کرد.
کلام آخر
همانطور که مطالعه کردید ما در این مقاله به بررسی اشتغال زایی با صنایع دستی و آثار و فواید مثبت آن پرداختیم. همچنین دانستیم در دنیایی که کار با ماشین یکی از عادت‌های زندگی اکثریت مردم شده، یادگیری هنر صنایع دستی همچون دمیدن روحی تازه بر بدن می‌باشد. این هنر جز مهم‌ترین عوامل پیشرفت از لحاظ اقتصاد، حفظ فرهنگ دیرینه، حفظ اعتقادات و ارزش‌های کشور و … می‌باشد. صنایع دستی روایتگر هنر و ذوق مردمی است که در جای جای این سرزمین پهناور زندگی می‌کنند. سرزمینی که به خاطر وجود تاریخ غنی، کوله باری از صنایع دستی را حمل می‌کند که هر کدام از آن‌ها نمایانگر یک تمدن و حکومت هستند. امیدواریم بیشتر بتوانیم قدر داشته‌های کشور خود را بدانیم.
