یکی از صنایع دستی ارزشمند و گران‌بها در ایران که قدمت چندهزار ساله دارد، گلیم نام دارد. بافت گلیم که بیشتر در مناطق عشایری و روستایی ایران رونق دارد، معمولا از الیاف طبیعی بدست آمده از گوسفند، بز و شتر بافته می‌شود. به همین دلیل گلیم یکی از دست بافته‌های گران‌بها محسوب می‌شود که افراد زیادی علاقمند به خرید این اثر هنری ارزشمند هستند. تفاوت‌های قابل توجهی میان فرش و گلیم وجود دارد و این دست بافته ارزشمند در انواع متفاوتی در مناطق مختلف کشور بافته و تولید می‌شود. در این مقاله قصد داریم با گلیم و تفاوت‌های آن با فرش و همچنین اهمیت استفاده از نخ رنگرزی در بافت گلیم آشنا شویم.
آشنایی با گلیم و ویژگی‌های آن
گلیم مانند فرش نوعی زیرانداز کاملا تخت است که در بافت آن از نخ استفاده می‌شود و فاقد پرز است. نخ مورد استفاده در بافت گلیم معمولا از الیاف طبیعی مانند پشم بز، گوسفند و شتر است که البته امروزه از الیاف مصنوعی نیز در بافت آن استفاده می‌شود. مهم‌ترین تفاوت گلیم با فرش یا قالی در نخ خامه و طرح و نقش آن است. همانطور که در خصوص فرش، نقش و نگار و سبک بافت در مناطق مختلف کشور تفاوت دارد، در مورد گلیم نیز این موضوع صادق بوده و نقش و نگار و سبک بافت آن در ایالات و اقوام مختلف با یکدیگر تفاوت دارد.
ماهرترین بافندگان انواع گلیم در ایران، مردمان عشایر هستند که از گلیم تنها به عنوان زیرانداز استفاده نمی‌کنند. زین اسب، خورجین، نمک‌دان، جانماز و… از دیگر نمونه‌های استفاده از گلیم در بین عشایر در ایران است. بافت گلیم در ایران در مناطق مختلفی از جمله مناطقی در استان‌های فارس، خراسان، کردستان، آذربایجان، سیستان و بلوچستان و… رواج داشته و انجام می‌شود.
آشنایی با ویژگی‌های گلیم مرغوب
مرغوب‌ترین نوع گلیم پرز ندارد و دارای بافت نرم و انعطاف‌پذیر است. عشایر و بافندگان گلیم به منظور افزایش میزان لطافت و نرمی آن، از موی نازک حیوانات استفاده می‌کنند. پشم ناحیه زیر گلو و زیر بغل گوسفند یا پشم بز و شتر به دلیل نازک بودن پرکاربردترین نوع الیاف در بافت گلیم به حساب می‌آیند که کیفیت و مرغوبیت آن را به میزان چشمگیری افزایش می‌دهند. در این میان پشم گوسفند به دلیل حالت‌پذیری و رنگ‌پذیری بسیار خوب از کاربرد بالاتری برخوردار است. هر چند امروزه از الیاف پنبه و الیاف مصنوعی مانند اکریلیک، کروم و آنیل در بافت گلیم استفاده می‌کنند اما گلیم‌های بافته شده با این الیاف از کیفیت و مرغوبیت به مراتب پایین‌تری برخوردار هستند.
یکی دیگر از عواملی که بر کیفیت و مرغوبیت گلیم تأثیر می‌گذارد، تراکم تار و پود در بافت گلیم است. هر چه میزان تار و پود در متن گلیم بیشتر باشد، نشان دهنده کیفیت و مرغوبیت بالای آن خواهد بود زیرا نرمی و انعطاف‌پذیری بیشتری دارد. مرغوب‌ترین نوع گلیم‌ها قابلیت کشسانی دارند؛ به این معنی که تار و پود گلیم کش می‌آید اما از هم جدا نمی‌شود. حتی در صورتی که بر روی گلیم‌هایی که از تار و پود متراکمی برخوردار هستند، آب ریخته شود، به دلیل تراکم بالا از آن عبور نمی‌کند. با توجه به اینکه در بافت گلیم مرغوب از الیاف طبیعی استفاده می‌شود، این گلیم‌ها از وزن سبک‌تری برخوردار هستند.
آشنایی با تفاوت‌های بافت گلیم و قالی
فرش یا قالی و گلیم هر دو زیراندازی نخی هستند که از آن‌ها برای پوشاندن کف خانه و همچنین جلوه بخشیدن به محیط زندگی استفاده می‌شود. گلیم و قالی از کاربرد تقریبا یکسانی برخوردار هستند اما در بافت، طرح و نقشه و برخی موارد دیگر تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد.
- یکی از تفاوت‌های اصلی بین گلیم و فرش در بافت و نقش آن‌ها است؛ بافت فرش معمولا دارای یک چارچوب منظم و تعیین شده است که در نقشه آن شاهد تقارن و تکرار طرح و نگاره هستیم اما در بافت گلیم نظم و قانون خاصی وجود ندارد.
- نقشه مورد استفاده در بافت فرش معمولا یک طرح پر رمز و راز و پیچیده است که گاه با قصه‌گویی، تشبیه و خیال‌بافی همراه می‌شود. اما در گلیم نقشه خاص و ثابتی وجود ندارد و همه‌چیز به حال و روحیه بافنده و منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کند، بستگی دارد. در واقع اصلی‌ترین ویژگی گلیم ساده و بی‌تکلف بودن آن و برخوداری از یک تناسب در عین بی‌نظمی است.
- یکی دیگر از تفاوت‌های گلیم و قالی در وزن آن‌ها است؛ با توجه به اینکه در بافت قالی به دلیل پرزدار بودن آن از نخ بیشتری استفاده می‌شود، وزن قالی از گلیم به مراتب سنگین‌تر است. معمولا برای بافت هر متر مربع قالی حدود 8 کیلو پشم مصرف می‌شود در حالی که این میزان در بافت گلیم در حدود 1.5 کیلوگرم است.
- زمان بافت را می‌توان به عنوان آخرین وجه تفاوت فرش و گلیم معرفی کرد؛ بافت گلیم چه بر روی دار عمودی انجام شود چه بر روی دار افقی، نسبت به بافت فرش سریع‌تر انجام می‌شود.
آشنایی با انواع سبک بافت گلیم
برای بافت گلیم در مناطق مختلف ایران از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌شود که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های خاص خود را داشته و همچنین به ابزارهای خاصی برای اجرا نیاز دارند. از جمله مهم‌ترین و متداول‌ترین سبک‌های گلیم بافی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گلیم ساده باف: نوعی از سبک بافت گلیم است که در آن رو و پشت کار کاملا شبیه به هم بوده و گلیم به صورت ساده و یکنواخت بافته می‌شود.
- جاجیم باف: به نوعی از سبک گلیم بافی گفته می‌شود که برای چله‌کشی از تارهای رنگی استفاده می‌کنند.
- چرخی باف: این سبک از بافت گلیم کاملا در نقطه مقابل سبک ساده باف قرار دارد به طوری که رو و پشت گلیم در این سبک کاملا متفاوت از یکدیگر هستند.
- سوزنی باف: یکی از سبک‌های مهم در گلیم بافی است که به دلیل عدم نیاز به دستگاه یا ابزار خاص برای بافت، توسط عشایر مورد استفاده قرار می‌گیرد. گلیم‌هایی که به این روش بافته می‌شوند، نسبت به سایر گلیم‌ها ضخامت بیشتری داشته و با نام گلیم فرش‌نما شناخته می‌شوند.
اهمیت استفاده از نخ رنگرزی در بافت گلیم
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که نشان دهنده مرغوبیت و کیفیت بالای یک گلیم به حساب می‌آید، ثبات رنگ است. در واقع اگر یک گلیم پس از شستشو ثبات رنگ خود را حفظ کرده و به عبارتی رنگ پس ندهد، از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل استفاده از نخ رنگرزی شده به روش صحیح در بافت گلیم از اهمیت بالایی برخوردار بوده و می‌تواند بر کیفیت نهایی کار تأثیرگذار باشد. برای اطمینان از کیفیت گلیم و ثبات رنگ آن می‌توان از یک پارچه سفید نمناک استفاده کرد؛ برای این کار پارچه را بر روی گلیم فشار داده و در صورتی که رنگ به آن سرایت نکند، کیفیت بالایی دارد.
یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در ثبات رنگ گلیم، ثابت بودن رنگ خامه‌هایی است که در بافت گلیم مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل معمولا از خامه‌هایی در گلیم بافی استفاده می‌شود که به روش صحیح رنگرزی شده و دو مرتبه شسته شده باشند. خامه‌ها یا نخ‌هایی که به این روش رنگرزی می‌شوند، ثبات رنگ پیدا کرده و در صورت استفاده در بافت گلیم، رنگ خود را از دست نمی‌دهند. خامه‌هایی که با استفاده از رنگ‌های طبیعی رنگرزی می‌شوند در مقایسه با خامه‌هایی که با استفاده از رنگ‌های شیمیایی رنگرزی شده‌اند از کیفیت و مرغوبیت بالاتری برخوردار بوده و از نظر ثبات رنگ نیز برتری دارند.
کلام آخر
گلیم یکی از دست بافته‌های ارزشمند و سنتی ایرانیان است که برای هزاران سال توسط ایلات و عشایر بافته می‌شود. در بافت گلیم معمولا از الیاف طبیعی مانند پشم گوسفند، بز و شتر استفاده می‌شود که علت اصلی سبک بودن و انعطاف‌پذیری بالای گلیم به حساب می‌آیند. بافت نرم، انعطاف‌پذیری بالا، تراکم بالای تار و پود، نداشتن پرز و همچنین ثبات رنگ از مهم‌ترین ویژگی‌های یک گلیم مرغوب به حساب می‌آیند. به همین دلیل در گلیم بافی از الیاف طبیعی و همچنین رنگ‌های طبیعی برای رنگرزی استفاده می‌کنند تا کیفیت و مرغوبیت این دست بافته را به میزان قابل توجهی افزایش دهند.
سئو تایتل: اهمیت استفاده از نخ رنگرزی در بافت گلیم
متا دیسکریپشن: استفاده از نخ رنگرزی در بافت گلیم یکی از مواردی است که به دلیل به وجود آوردن ثبات رنگ بر کیفیت و مرغوبیت این دست بافته تأثیر مستقیم دارد…
