تاثیرات عجیب کرونا بر تولید و صادرات صنایع دستی ایرانی

صنایع دستی محصولاتی هستند که توسط بشر، بدون استفاده از تکنولوژی و ابزارآلاتی همچون ماشین‌های صنعتی و کارگاهی ساخته می‌شوند. اکثر کشورهای جهان، صنایع دستی مخصوص به خود را عرضه می‌کنند. شکی نیست که در طول تاریخ، ایرانیان با فرهنگ کهن خود همواره ذوق عجیبی در مسائل هنری داشته‌اند. همین فرهنگ کهن و ذوق عجیب آن‌ها سبب خلق صنایع دستی بی‌بدیلی همچون محصولات سفالی، فلزی، چوبی، حصیری، فرش و بسیاری دیگر شده ‌است. محصولاتی که خواهان بسیار زیادی در اقصی نقاط جهان دارند.

خریداران صنایع دستی ایرانی ارزش بسیار بالایی برای آن‌ها قائل هستند. به همین علت برای این محصولات مبالغ قابل توجهی را پرداخت می‌کنند. متاسفانه در سه سال اخیر، تاثیرات عجیب کرونا بر تولید و صادرات صنایع دستی ایرانی قابل توجه بوده ‌است. در حقیقت تاثیر کرونا بر صنایع دستی یکی از مسائل مهم و قابل توجه در این حوزه می‌باشد.

تاثیر کرونا بر صنایع دستی

صنایع دستی ایرانی، در داخل و خارج از کشور ایران خواهان بسیار زیادی دارد. بازار صنایع دستی ایران از جمله بازارهای مهم و قابل توجه آن می‌باشد. استان‌های زیادی در ایران محصولات مخصوص به خود را به بازار صنایع دستی عرضه می‌کنند. یکی از این استان‌های فعال در حوزه صنایع دستی، استان اصفهان است. از صنایع دستی معروف این استان می‌توان به مینیاتور، خاتم کاری و فرش دستباف اشاره کرد.

همچنین استان آذربایجان شرقی را می‌توان در زمینه تولید فرش دستباف، گلیم بافی، نقره سازی و بسیار دیگر پیشرو دانست. بیش‌تر محصولات صنایع دستی ایرانی به کشور‌های خارج از ایران از جمله اسپانیا، اتریش، سنگاپور، فدراسیون روسیه و بسیاری دیگر صادر می‌شوند اما تاثیر کرونا بر صنایع دستی سبب تغییر در آمارهای صادرات صنایع دستی ایرانی شده ‌است.

پیش از شیوع بیماری کرونا، آمار صادرات فرش دستباف ایرانی به کشورهای دیگر بسیار قابل توجه بود. برای مثال در سال 1395 آمار صادرات این نوع از صنایع دستی ایرانی را می‌توانیم به صورت جدول زیر شرح بدهیم.

بیش‌ترین سهم صادرات فرش‌های دستباف ایرانی در این سال به کشور ایالات متحده آمریکا بوده‌ است. ارزش دلاری معاملات ایران با این کشور ۹۷ میلیون دلار محاسبه شده‌ است. همچنین کشورهای آلمان، امارات متحده عربی، لبنان، پاکستان و انگلستان به ترتیب پس ایالات متحده آمریکا بیش‌ترین مبادلات تجاری را با ایران داشتند.

اما پس از شیوع کرونا، وضعیت صادرات فرش دستباف در ایران دچار تغییراتی شد. سال 1399 را می‌توان سیاه‌ترین سال صادرات فرش ایران نامید. در نه ماه نخست این سال ارزش معاملات انجام شده تنها 52 میلیون محاسبه شده ‌است.

در سال 1396 وضعیت صادرات فرش دستباف از ایران به کشورهای دیگر نسبت به سال قبل مساعدتر بوده است. در جدول می‌توانید آمار صادرات فرش دستباف ایرانی در سال 1396، پیش از شیوع بیماری را مشاهده نمائید.

همانند سال 1395، کشور ایالات متحده آمریکا بیش‌ترین مبادلات تجاری را با ایران در حوزه صنایع دستی و فرش دستباف داشته است. اما میزان صادرات از ایران به این کشور بیشتر بوده ‌است. ارزش دلاری این معاملات ۱۲۶ میلیون دلار محاسبه شده ‌است. همچنین کشورهای آلمان، لبنان، انگلستان، ژاپن و امارات متحده عربی به ترتیب پس ایالات متحده آمریکا بیش‌ترین مبادلات تجاری را با ایران داشتند.

پس از شیوع بیماری کرونا، آمار صادرات فرش دستباف به این شکل باقی نماند. تاثیر کرونا بر صنایع دستی سبب افت بسیار قابل توجه صادرات فرش دستباف ایرانی در سال 1400 شد. به گفته فرحناز رافع رئیس مرکز ملی فرش ایران، در سال 1400 صادرات این محصول در حدود 64 میلیون دلار بوده‌ است. این افت شدید صادرات، تاثیر کرونا بر صنایع دستی را نشان می‌دهد.

بازار صنایع دستی راکد است!

گردشگران بسیاری تا پیش از شیوع بیماری کرونا، از کشورهای مختلف به ایران سفر می‌کردند و برای آن‌‎ها همواره صنایع دستی ایرانی یک سوغاتی ارزشمند تلقی می‌شد. با حضور گردشگران در استان‌های مختلف و دیدنی ایران، بازار فروشندگان این محصولات رونق خاصی داشت. متاسفانه با شیوع بیماری کرونا در سال‌های اخیر و قوانین بسیار سخت تردد، بازار صنایع دستی راکد است! علت آن هم کاهش حضور گردشگران خارجی می‌باشد.

اما تاثیر کرونا بر صنایع دستی صرفا به کاهش حضور گردشگران خارجی خلاصه نمی‌شود. تنها گردشگران و افراد غیر ایرانی خریدار محصولات صنایع دستی نیستند. بسیاری از ایرانیان نیز مشتری این محصولات بی‌بدیل هستند. بیش‌تر آن‌ها به قصد هدیه دادن به اقوام، دکوراسیون داخلی، جمع‌آوری کلکسیون و علت‌های دیگر صنایع دستی ایرانی را تهیه می‌کنند اما شیوع بیماری کرونا باعث ایجاد مشکلات مالی بسیاری برای اقشار مختلف مردم شده ‌است. همین مشکلات مالی ایجاد شده عامل کاهش توان مالی و قدرت خرید مردم می‌باشد پس تاثیر کرونا بر صنایع دستی و بازار آن می‌تواند به صورت غیرمستقیم نیز باشد.

 صنعت توریسم و رابطه آن با صنایع دستی

در قسمت پیشین این مقاله به صورت مختصر درباره صنعت توریسم و رابطه آن با صنایع دستی صحبت کردیم. صنعت توریسم از کلیدی‌ترین عوامل موثر بر بازار صنایع دستی ایرانی است. گردشگران با حضور در استان‌های مختلف کشور ایران، با آداب و رسوم مردم اهل آن منطقه و صنایع دستی تولید شده توسط آن‌ها آشنا می‌شوند. تا پیش از شیوع بیماری کرونا، صنعت توریسم در ایران به نسبت شرایط فعلی وضعیت مناسب‌تری داشت. آمار کل گردشگران ورودی به کشور در سال 1396 و پیش از شیوع بیماری کرونا ۵ میلیون نفر بوده ‌است. بیشتر این افراد از کشورهای عراق، آذربایجان، افغانستان، ترکیه و پاکستان به کشور ایران وارد شدند. ورود این تعداد از افراد به عنوان گردشگر به کشور ایران، سبب رونق صنعت توریسم و بازار صنایع دستی شد.

با شیوع بیماری کرونا در کشور ایران، عملا به صنعت توریسم ضربه بزرگی وارد شد. در هفت ماه نخست سال 1399، تنها در حدود هفتاد هزار نفر به عنوان گردشگر وارد کشور ایران شدند. کاهش آمار گردشگران وارد شده به کشور ایران، بازار صنایع دستی را نیز تحت تاثیر خود قرار داد بنابراین تاثیر کرونا بر صنایع دستی می‌تواند از طریق کاهش آمار گردشگر نیز باشد.

جمع بندی

شیوع بیماری کرونا نه تنها در کشور ایران، بلکه در کشورهای مختلفی سبب رکود بازارهای مالی و اقتصادی شد. پیش از شیوع این بیماری، مشاغل به روال سابق خود فعالیت می‌کردند. اما در سال‌های اخیر بسیاری از آن‌ها با مشکلات مالی بسیاری مواجه شدند. بازار صنایع دستی نیز از این قاعده مستثنی نبود و با کاهش میزان صادرات و آمار ورود گردشگر به ایران، تاثیر کرونا بر صنایع دستی و بازار آن بیش از قبل احساس شد. تاثیرات غیرمستقیم دیگر کرونا از جمله کاهش توان مالی و قدرت خرید مردم، افزایش قیمت مواد اولیه و به دنبال آن کاهش تولید نیز به رکورد بازار صنایع دستی کمک شایانی کرد.

باید دید وضعیت این بازار در آینده به چه صورت ادامه پیدا خواهد کرد. بسیاری از کسب و کارها دیگر به صورت سابق به فعالیت خود ادامه ندادند. فعالیت بازار صنایع دستی به صورت سنتی، در آینده مشخص خواهد شد.