شهرهای ایرانی که در حوزه‌های صنایع دستی ثبت جهانی شده‌اند!

هویت هر کشوری را می‌توان در میان فرهنگ، تاریخ و تمدن آن کشور جستجو و پیدا کرد. ایران کشوری با تاریخ کهن، تمدن چند هزار ساله و فرهنگی اصیل، یکی از پایه‌گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در بین تمام کشورهای دنیا محسوب می‌شود؛ بخشی از این تاریخ و تمدن کهن را می‌توان در هنرهای به جا مانده از گذشته‌گان در آثار تاریخی همچون مساجد، کاخ‌ها، مقبره‌ها و بسیاری آثار دیگر از این دسته پیدا کرد که در این آثار تاریخی ثبت شده، آثار هنری نقش ویژه و اصلی را عهده‌دار می‌باشد. در ایران با وجود فرهنگ‌های مختلف شاهد آثار متفاوتی هستیم که یکی از گران‌مایه‌ترین این آثار هنری، هنر صنایع دستی می‌باشد. به طور کلی صنعت صنایع دستی را می‌توان استفاده از هنر دست افراد به وسیله ابزار اولیه و مواد بومی دانست. صنایع دستی بخش چشمگیری از بازار­های سنتی در شهرهای مختلف را به خود اختصاص داده‌است، صنایع دستی سهم زیادی از صادرات در ایران به کشورهای مختلف را دارد.

ایران سومین کشور در زمینه تولید صنایع دستی در جهان می‌باشد. در سازمان جهانی یونسکو، 600 صنعت دستی ثبت جهانی شده‌است که 450 صنعت دستی متعلق به ایران بوده و از این تعداد 287 صنعت متعلق به شهر اصفهان است. از صنایع دستی معروف ایران می‌توان به فرش، گلیم، منبت‌کاری، میناکاری، سفال، گبه، چوب و… اشاره کرد. کشور ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری و صنایع دستی، زیبا، متنوع و جز کشورهای برتر و صاحب سبک در دنیا است که 11 شهر و 3 روستای ایران در سازمان جهانی یونسکو برای صنایع دستی ثبت جهانی شده‌اند که صنایع هر یک از این شهرها و روستاها شهرت جهانی داشته و هر ساله گردشگران زیادی در سفر به این مناطق، از این صنایع دستی به عنوان سوغات خریداری می‌کنند.

لالجین، شهر جهانی سفال

لالجین، پایتخت سفال جهان و شهری از توابع استان همدان است که به عنوان یکی از جذابه‌های گردشگری در همدان بوده و مرکز سفال در خاورمیانه می‌باشد. این شهر در اردیبهشت ماه سال 1395 در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد. این منطقه، از خاک رس بسیار مرغوبی بهره‌مند است. خاک رس، مواد اولیه برای ساخت سفال می‌باشد. سفال‌های این شهر شامل ظروف تزیینی و هنری، تندیس‌ها و حتی ترکیب ظروف سفالی با چرم، چوب و… هستند. معروف‌ترین نوع ظروف در این منطقه ظروف سفالی با طرح فیروزه‌ای است که صادر نیز می‌شود.­

اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی

قبل از حکومت صفویه، به شهر اصفهان، شهر صنعتگران ماهر می‌گفتند و مردم اصفهان را به این نام می‌شناختند. در زمان حکومت صفویه، اصفهان به بازار مرکزی ایران تبدیل و باعث پیشرفت زیادی در این شهر شد. اصفهان اولین شهر است که به عنوان شهر جهانی صنایع دستی در ایران، ثبت جهانی صنایع دستی شده‌است و مهد صنایع دستی ایران به شمار می‌آید. بیشتر از 130 نوع صنایع دستی در اصفهان ثبت شده‌است که می‌توان به زری بافی، قلم‌کاری، میناکاری و… اشاره کرد.

ملایر، شهر جهانی مبل و منبت

شهر ملایر که در استان همدان واقع شده‌است، قدمت و پیشینه زیادی در صنعت چوب دارد. این شهر در تولید مبلمان سنتی و منبت‌کاری معروف است که در سال 1398 در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی در یونسکو، ثبت جهانی صنایع دستی شد. بیش از نیمی از تولیدات مبل سنتی و منبت ایران، در این شهر انجام می‌گیرد و این شهر سهم قابل قبولی از صادرات کشور در زمینه مبل و منبت به کشورهای آسیای میانه، کشورهای حاشیه خلیج فارس، ترکیه و… را به خود اختصاص داده‌است.

شیراز، شهر جهانی صنایع دستی

شهر شیراز یکی از قطب‌های گردشگری در ایران است که این شهر از جاذبه‌های ادبی، تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی برخوردار است. شهر شیراز در سال 1398 با 80 نوع صنایع دستی مختلف، در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد. از مهم‌ترین صنایع دستی شیراز می‌توان به معرق‌کاری، منبت‌کاری، کاشی معرق، کاشی هفت رنگ و هنرهای فلزی مانند نقره‌کاری و قلم‌زنی و هنرهای دست بافتنی مانند گلیم و گبه، شیشه‌گری سنتی، گچبری و نگارگری اشاره کرد.

تبریز، شهر جهانی فرش

صنعت فرش و فرش بافی در شهر تبریز حتی قبل از دوره صفویه و پایتخت شدن این شهر، در این دوره رواج داشته اما با پایتخت شدن تبریز در دوره صفویه، با حمایت پادشاهان صفوی و با ایجاد کارگاه‌های قالی بافی در این شهر، این صنعت رواج پیدا کرد و در این زمینه صاحب سبک شدند. فرش تبریز جز با ارزش‌ترین فرش‌های ایران و دنیا است که در این فرش‌ها از طرح‌های مختلفی همچون لچک ترنج، گلدانی، میناخانی، مستوفی، درختی و… بهره می‌برند. شهر تبریز در سال 1394 در فهرست شهرهای صنایع دستی به عنوان شهر فرش، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

مشهد، شهر جهانی سنگ قیمتی

مشهد تنها قطب مذهبی در ایران نیست؛ بلکه با داشتن 39 گونه مختلف از سنگ‌های قیمتی، در سال 1395 در فهرست شهرهای صنایع دستی به عنوان شهر گوهر سنگ‌ها یا سنگ‌های قیمتی، ثبت جهانی صنایع دستی شد. از مشهد با داشتن معادن سنگ‌های قیمتی همچون فیروزه، عقیق، آمیتیست و… و همچین داشتن واحدهای سنگ تراشی، به عنوان مهد سنگ‌های قیمتی ایران نام برده می‌شود.

سیرجان، شهر جهانی گلیم

شهر سیرجان در استان کرمان قرار دارد. گلیم آن با بهره‌گیری از مواد طبیعی، گیاهی و پشم بافته شده و سپس رنگ می‌شود؛ این شهر در سال 1396 در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد. گلیم شیریکی که یک دستبافت ذهنی است، توسط زنان روستایی و عشایری بافته می‌شود که نمادها و نقش‌های استفاده شده در این گلیم بدون طرح اولیه است و با بهره‌گیری از زندگی اطراف بافته می‌شود و همچنین از معروف‌ترین گلیم‌های این منطقه به شمار می‌رود.

مریوان، شهر جهانی کلاش

شهر مریوان در استان کردستان واقع است. مریوان به دلیل تولید کلاش­ یا همان کفش‌های ساخته شده از مواد طبیعی که قدمتی بیش از 1000 سال در این شهر دارند، در سال 1396 به عنوان شهر جهانی کلاش در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

آباده، شهر جهانی منبت کاری

آباده یکی از شهرهای استان فارس است که قدمتی حدود 1500 سال در زمینه منبت کاری دارد. در سال 1397 به عنوان شهر جهانی منبت در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

میبد، شهر جهانی زیلو

شهر میبد از شهرهای استان یزد با سابقه 7000 ساله در صنایع دستی است. شهر میبد به دلیل تولید زیلوهایی که به عنوان فرش و پوشش در خانه‌ها و اماکن مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرند و سابقه تاریخی نیز دارند، در سال 1397 به عنوان شهر جهانی زیلو در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

زنجان، شهر جهانی ملیله

زنجان علاوه بر چاقو سازی که شهرت زیادی در آن زمینه دارد، در هنر ملیله بافی نیز زبانزد است. در این هنر، نقره را به­ شکل مفتول‌های بسیار نازک در می‌آوردند و طرح‌های بسیار ظریف و پیچیده‌ای طراحی می‌کنند. از این هنر برای ساخت انواع ظروف پذیرایی، سرویس چای خوری، شکلات خوری، گلدان و جعبه جواهرات و… استفاده می‌کنند. شهر زنجان در سال 1398 به عنوان شهر جهانی ملیله در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

خراشاد، روستای جهانی توبافی

خراشاد یکی از روستاهای بیرجند و خراسان جنوبی می‌باشد که این روستا قدمت زیادی در پارچه بافی سنتی یا همان توبافی دارد. در این شهر با استفاده از ابزارهای خاص سنتی، صنایع دستی مانند شال سر، سفره نان، حوله دست و صورت، حوله آشپزخانه و دستمال جیبی از منسوجات نخی، ابریشمی و کتان تولید می‌کنند. روستای خراشاد در سال 1398 با نام روستای جهانی توبافی در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

قاسم آباد، روستای جهانی چادر شب بافی

قاسم آباد روستایی از توابع چابکسر در شهرستان گیلان است. بافندگی چادر شب در قاسم آباد و نقاط دیگر شهرستان گیلان، قدمت تاریخی دارد. طرح چادر شب‌ها معمولا به صورت ذهنی و با الگوبرداری از طبیعت است. چادر شب را زنان شمالی در هنگام شالیکاری به کمر خود می‌بستند اما امروزه از این محصول، جهت بهره‌گیری از رومیزی، پرده، روتختی و… استفاده می‌کنند. روستای قاسم آباد در سال 1398 در فهرست شهرهای صنایع دستی، ثبت جهانی صنایع دستی شد.

کلپورگان، روستای جهانی سفال دست ساز

کلپورگان، روستایی در فاصله 25 کیلومتری سراوان استان سیستان و بلوچستان است. روستای کلپورگان به دلیل تولید سفال‌های دست ساز به روش سنتی، بدون استفاده از چرخ و با به کارگیری از طرح‌های خاص و اصیل، در سفال شهرت یافت که طرح‌ها و نقش‌های این سفال کاملا هندسی و شبیه به طرح‌های سفال‌های قدیمی است. این روستا در سال 1396 به عنوان اولین روستای جهانی در فهرست شهرهای صنایع دستی، به ثبت جهانی صنایع دستی رسید.

کلام آخر

شهرها و روستاهای زیادی در ایران هستند که پتانسیل جهانی شدن در صنعت صنایع دستی را دارند و افراد کمی این شهرها و روستاها را به خوبی می‌شناسند. ثبت جهانی، باعث هویت بخشی به این شهرها و روستاها شده و همچین باعث رونق حوزه گردشگری می‌شود. ما در این مقاله سعی کردیم برخی از شهرهای ایرانی که در حوزه صنایع دستی ثبت جهانی شده‌اند را به صورت کامل ارائه دهیم تا اطلاعات شما در این زمینه به خوبی افزایش یابد. امید داریم علاوه بر شهرهای گفته شده، شهرهای زیادی در زمینه صنایع دستی پیشرفت کنند و به ثبت جهانی برسند.