سفال، از اولین تولیدهای بشر برای معاش بود. سفال دارای ویژگی‌های قابل ستایشی است، از این ویژگی‌ها میتوان به خنک نگه داشتن مایعات درون ظرف سفالی، حفظ مواد مغذی در هنگام پخت غذا، عدم فاسد شدن غذا و از همه مهم‌تر پخت غذا در ظروف سفالی اشاره کرد. عنصر اصلی تشکیل سفال “گِل” است. سفال‌ها در قرون گذشته نقشه اساسی در زندگی مردم داشته‌اند. اما در دوره‌ی جدید به دلیل پیشرفت علم و همچنین افزایش جمعیت و عدم تولید انبوه این ظروف باعث کنار رفت این محصولات دست ساز در بعضی از کشورها شده‌است. در این مقاله با ما همراه باشید تا بیشتر درباره‌ی پخت غذا در ظروف سفالی و فواید آن صحبت کنیم.
روش‌های تولید سفال
برای تهیه گِل مخصوص تولید سفال، از خاک رس استفاده می‌شود. ابتدا خاک رس را کوبیده، نرم می‌کنیم تا کاملا صاف شود. بعد آن را الک می‌کنیم، سپس خاک رس را خیس کرده، در درون حوضچه‌ای که برای تبخیر آب و خشک شدن خاک رس تبدیل شده به گِل است، قرار می‌دهیم. در ادامه، این گِل ایجاد شده را ورز داده، تا آماده‌ی انتقال به کارگاه تولید ظروف سفالی شود.
جالب است که بدانید، تولید سفال روش‌هایی دارد، از این روش‌ها میتوان به روش فشاری، روش لوله‌ای، روش ورقه‌ای اشاره کرد.
- روش فشاری:
روش فشاری برای افراد غیر متخصص است. این روش به این گونه است، که ابتدا یک گلوله از خاک رس تبدیل شده به گِل را انتخاب کرده، سپس با فشار دادن انگشت شست بر روی این گلوله سوراخی ایجاد می‌کنیم. سپس گلوله را به آهستگی در سمت چپ چرخانده و با انگشت دست راست آن را شکل می‌دهیم. فقط توجه داشته باشید که در این روش باید گِل، رطوبت کافی داشته‌باشد تا ظروف سفالی ترک برندارد.
- روش لوله‌ای:
در روش لوله‌ای میتوان ظروفی با ابعاد بزرگ‌تر تولید کرد. در این روش ابتدا یک صفحه گِلی به ضخامت 0/5 تا 1 تشکیل می‌دهیم. این صفحه گِلی را بر روی یک صفحه گچی قرار می‌دهیم، سپس با کف دست تلاش به باریک کردن گِل می‌کنیم، تا به صورت لوله دربیاید. همچنین این لوله گِلی را بر روی صفحه تختی قرار می‌دهیم تا بتوانیم با دست آن را جلو عقب کرده و به آن شکل بدهیم.
- روش ورقه‌ای:
یکی از گلوله‌ها را با دست یا وردنه صاف می‌کنیم تا به صورت تخت دربیاید و بتوانیم به ابعاد مورد نظر برش دهیم تا قادر به متصل کردن این تک سفال‌ها به یکدیگر شویم.
از ظروفی که از جنس سفال هستند، میتوان انواع زیادی را نام برد. برای مثال میتوان به بشقاب مینا روی سفال، جاشمعی سفالی، فنجان و نعلبکی سفالی، قندان پازلی مینا روی سفالی و مواردی از این دست اشاره کرد.
چرا در قدیم پخت غذا در ظروف سفالی رایج بوده‌است؟
پخت غذا در ظروف سفالی از عادات گذشتگان ما بوده‌است. از فواید پخت غذا در ظروف سفالی میتوان گفت که باعث سالم نگه داشتن غذا می‌شود، یعنی باعث حفظ مواد مغذی در غذا و عدم نشت مواد تهیه شده به درون غذا می‌شود. علاوه بر آن باعث حفظ بو و مزه‌ی غذا نیز می‌شود. از فواید دیگر پخت غذا در ظروف سفالی می‌توانیم به عدم انتشار بیماری اشاره کنیم. کارشناسان و متخصصان به این نتیجه رسیده‌اند که پخت غذا در ظروف سفالی باعث حفظ طبیعت و عدم آسیب زدن به آن می‌شود. استفاده از ظروف سفالی برای نگهداری آب باعث می‌شود، طعم طبیعی آبی را که می‌نوشیم احساس کنیم.
از دیگر دلایلی که برای پخت غذا در ظروف سفالی استفاده می‌شود، این است که باعث می‌شود که هورمون تستوسترون که باعث رشد بدن می‌شود، سطح استاندارد خود را حفظ کند، همچنین باعث حفظ سوخت و ساز بدن شده و در مواجهه با غذاهای اسیدی که دارای PH بالا هستند، باعث کاهش PH آن می‌شود. علاوه بر این موارد باعث حفظ سلامتی بدن و اجزای آن مانند دستگاه گوارش می‌شود. ظروف سفالی شاید در نگاه اول کثیف و سمی و آلوده باشند، اما برعکس این ظروف کاملا سالم و طبیعی و غیر سمی هستند. این ظروف، مواد معدنی و مغذی که در آب وجود دارد را حفظ می‌کنند. از دیگر فواید پخت غذا در ظروف سفالی این است که به کندی گرم می‌شود که باعث رسیدن گرمای یکنواخت به مواد غذایی درون آن می‌شود. این عامل در هنگام پخت غذا در ظروف سفالی برای غذاهایی همچون آش و حبوبات که به طبخ طولانی نیاز دارند بسیار مهم است. این ظروف قیمت مناسب و انواع مختلفی دارند، که از این بابت نسبت به ظروف چینی و کریستالی برتری دارند.
انواع ظروف سفالی
ظروف سفالی دارای انواع مختلفی هستند. از این موارد میتوان به دو نوع لعابدار و بی‌لعاب اشاره کرد. پزشکان توصیه می‌کنند از ظروف لعابدار برای پخت غذا استفاده کنید. زیرا ظروف بدون لعاب دارای این مشکل هستند که غذا در منافذ آن باقی می‌ماند، پاک نمی‌شود و باعث آلودگی مواد غذایی می‌شود.
هشدار در استفاده از ظروف سفالی
از نکات مهم برای پخت غذا در ظروف سفالی این است، که نباید از ظروف با لعاب آبی استفاده کنیم، زیرا دارای سرب است، که این مورد باعث مسمومیت غذایی می‌شود، پس ترجیحاً از این نوع لعاب استفاده نکنید. همچنین نباید این ظروف را به صورت مستقیم بر روی حرارت قرار داد. برای این کار باید از شعله پخش کن استفاده کنیم.
صادرات سفال به عنوان صنایع دستی
صنایع دستی ایران به زیبایی و کیفیتشان شهرت دارند. سفالگری در ایران یک هنر دیرینه است. این هنر از هنرهایی است که میتوان از آن درآمد کسب کرد. اما این درآمد در کشور ما ایران، خیلی کم و محدود است. کشورهایی نظیر آلمان، آمریکا، انگلیس، فرانسه و روسیه از محصولات سفالی خریداری و وارد کشور خود می‌کنند. اما بازار فروش سفال، ایران عراق و امارات است. این بازارها اشباع شده‌اند. در این شرایط نمی‌توانیم به اهداف مالی مورد نظر خودمان برسیم پس باید بازار عرضه محصولات خود را تغییر دهیم. امروز ساخت و تولید ظروف سفالی در مناطق خشک و کویری مانند همدان، سمنان، سیستان و بلوچستان و خراسان رایج است. بنابراین میتوان از این مناطق برای تولید سفال و افزایش ورود ارز به کشور کمک گرفت.
سفال‌های قدیمی و با ارزش
در جهان چیزهای ارزشمند زیادی وجود دارد. برای یادآوری و روایت گذشته باید بگوییم که یکی از این محصولات، سفال است. سفال‌های ارزشمندی در جهان کشف شده‌اند که ما به تعدادی از این سفال‌ها اشاره می‌کنیم.
الف)سفال سلسله هان
سال: ۲۲۰ بعد از میلاد مسیح
فرایند: ساخته‌شده با گل رس و فرآیند پخت و پز با گرمای کم و زیاد
ویژگی‌های متمایز: لعاب مایل به سبز سرب
کارکرد: تدفین مردگان در گذشته
این سفال برای مردگان استفاده می‌شد. این سفال را همراه مردگان دفن می‌کردند. هنرمندان دوره‌ی هان معمولا سفال‌ها را با معجون سربی جلا که زرد متمایل به سبز بود رنگ آمیزی می‌کردند، که این رنگ نشان بر امن‌تر بودن این سفال برای مردگان بود.
ب)سفال جومون ژاپن باستان
سال: ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
فرآیند: پخت روی شعله در هوای آزاد
ویژگی‌های متمایز: طراحی لوله‌ای شکل با تزئینات جزئی
کارکرد: ذخیره و حمل‌ونقل
این سفال از قدیمی‌ترین سفال‌های جهان است. جومون به صورت بند ناف تزیین شده و جالب این است که جومون به معنای طناب است. به صورت رسمی نامی از این سفال به برده نشده‌است. اما یک وسیله سفالی کاربردی در گذشته بوده‌است. این سفال روی شعله و در هوای باز تشکیل شده. همچنین در گذشته بعد از پخت غذا در ظروف سفالی از همین ظرف سفالی جومون نگهداری می‌کردند.
