وقتی صحبت چرم می‌شود، بی‌شک کیف، کفش و محصولات چرمی را به یاد می‌آوریم. ما در این مقاله ابتدا تعریفی کلی از چرم داریم و سپس مراحل چرم سازی و چرم دوزی را به طور مختصر عنوان می‌کنیم و در نهایت به بررسی قطب‌های تولید چرم و کارگاه های چرم در ایران می‌پردازیم. در یک تعریف کلی چرم ماده‌ای طبیعی، انعطاف پذیر، بادوام است که در کارگاه های چرم پس از فرایند چرم سازی (دباغی) از پوست حیوانات خام که فسادپذیر است، تبدیل به ماده‌ای مستحکم می‌شود. رایج‌ترین چرم‌ها از پوست حیواناتی چون گاو، گوسفند، بز، اسب، گاومیش، شترمرغ و حیوانات آبزی مانند فوک و تمساح بدست می‌آیند.
انواع کارگاه های چرم
از کاربردهای چرم می‌توان به ساخت محصولات گوناگونی مانند کیف، کفش، کمربند، دستکش، پالتو و غیره اشاره کرد. صنعت چرم و وجود کارگاه های چرم در ایران، قدمتی چند هزار ساله دارند که آثار و نشانه‌های آن را در موزه‌های امروزی مشاهده می‌کنیم. اولین و معروف‌ترین تولیدکنندگان چرم در ایران، چرم میهن، چرم ایران و چرم خسروی هستند. برخی شهرها یا استان‌ها به لحاظ پیشینه، نوع اقلیم و دسترسی به امکانات، فعالیت وسیع‌تری نسبت به سایر شهرها دارند. عمده فعالیت کارگاه های چرم در دو بخش چرم سازی و چرم دوزی بوده که در ادامه بیشتر با این دو حوزه آشنا خواهیم شد و این موارد را توضیح خواهیم داد.
- چرم سازی
چرم سازی که ما از قدیم با عنوان دباغی آن را به یاد داریم که پایه صنعت باستانیان را شکل داده است. تاریخ دقیقی از پیدایش این صنعت در ایران مشخص نیست اما با استناد بر تحقیقات باستان‌شناسان می‌توان گفت که از 1500 سال پیش از میلاد مسیح در ایران از چرم برای پوشش خود استفاده می‌کردند. از این رو ایرانیان یکی از قدیمی‌ترین توسعه‌دهندگان این صنعت در دنیا هستند. در خصوص جلوه‌گاه صنعت و هنر چرم در ایران، می‌توان به چرم خسروی تبریز اشاره کرد که در صنعت چرم ایران، جز اولین‌ها است. چرم سازی به فن آماده سازی تبدیل پوست خام به چرم خام گفته می‌شود.
- چرم دوزی
چرم دوزی نیز با پیشینه‌ای قدیمی، هنری دستی است که در ایران با نام سراجی نیز شناخته می‌شود. چرم دوزی از گونه‌های صنایع دستی در ایران است که از گذشته این صنعت در نقاط مختلف کشور رونق داشته و نیاز جامعه را تامین کرده است. هنر چرم دوزی با فرایند تولید صنعتی آن، بسیار متفاوت است و در کارگاه های چرم دوزی به جای ماشین‌آلات، از نیروی انسانی استفاده می‌شود. شاردن، جواهر‌‌فروش و جهان‌گرد فرانسوی قرن 17 میلادی، درباره صنعت چرم و دباغی ایران می‌گوید “چرم سازی صنعتی دستی است که ایرانیان در آن از همه استاد‌‌تر هستند”. سراجی به فرایند تولید محصول از چرم دباغی شده به محصول چرمی گویند.
کارگاه های چرم در همدان
همدانی‌ها از ابتدا با چرم سازی و چرم دوزی آشنا بوده‌اند. به واسطه مهارت و تخصص در بخش چرم سازی این صنعت، به شهر دباغ خانه‌ها نیز معروف است. تاریخچه صنعت چرم استان همدان به 1500 سال قبل برمی‌گردد. در دوره قاجار، همدان مرکز مهم تولید چرم، معروف به چرم همدانی بوده که غالباً از پوست گوسفند تهیه شده است. در دوره قاجار انواع محصولات چرمی به تعداد زیاد در شهرهای ایران تولید می‌شد. از اقدامات مهم در دوران قاجار، ارسال پوست به نمایشگاه لندن را می‌توان نام برد که توسط امیر کبیر انجام شد. تا ابتدای حکومت پهلوی چرم سازی و تولید چرم در شهر همدان رونق بسیاری داشته. به گونه‌ای که کالاها و محصولات چرمی ساخته شده در همدان، شهرتی جهانی داشته است.
همدان شهری چرمی است و همدانی‌ها به ساختن و پرداختن به پوست گاو و گوسفند و ساخت محصولات کاربردی شهرت دارند. امروزه نیز در همدان محله‌ای با نام چرم سازی وجود دارد. در سال 1331 شمسی اولین کارخانه ماشین‌آلات تولید چرم به شیوه مدرن در محله منوچهری همدان راه‌اندازی شد. تعداد کارگاه های چرم در همدان حدود هزار واحد است که دوازده هزار نفر مستقیم و غیرمستقیم مشغول به فعالیت در این حوزه می‌باشند. کیف، کفش، لباس، بند و جاکلیدی از اجناس چرمی تولید استان همدان است. تاسف برانگیز است که صنعت چرم در همدان برند خاصی ندارد و محصولات تولید شده به صورت متفرقه در بازار فروخته می‌شوند.
کارگاه های چرم در تبریز
تبریز از دیرباز یکی از قطب‌های چرم ایران بوده، به طوری که بسیاری از ایرانیان و گردشگران، وقتی اسم چرم تبریز را می‌شنوند، ناخودآگاه یاد اصالت، دوام و کیفیت محصولات چرمی می‌افتند. اولین کارخانه چرم سازی در ایران سال ۱۳۰۸ شمسی، در شهر تبریز تاسیس شد. در حال حاضر بیش از دویست و پنجاه واحد تولیدی چرم در تبريز فعال هستند که حدود 95% این واحد‌ها در تولید چرم سنگین و بقیه تولیدکنندگان در تولید چرم سبک فعالیت دارند. شهر تبریز قطب چرم کشور و “کفش تبریز” نشان تجاری محصولات چرم کشور است، همچنین یکی از نمادهای قابل افتخار برای شهر تبریز می‌باشد. به طوری که هم اکنون پنجاه واحد صنعتی بزرگ در صنعت کیف و کفش چرم تبریز مشغول فعالیت هستند که در زمینه کفش 2300 واحد تولید چرم در تبریز وجود دارد.
کارگاه های چرم در تهران
چرم سازی (تولید چرم خام) در تهران بیشتر در چرم شهر ورامین متمرکز می‌باشد. کارگاه های چرم همین شهر حدود 37% نیاز چرم داخل را تولید می‌کند. شهر تهران به واسطه گستردگی بازار، وجود مراکز توزیع بزرگ و ارتباط ساده‌تر با دیگر شهرهای کشور، در حوزه چرم نیز حرفی برای گفتن دارد. تهران دارای بزرگترین کارگاه های چرم در ایران می‌باشد که تولیدکننده انواع مختلفی از محصولات هستند. این شهر نیز یکی از بهترین قطب‌های چرم در ایران است. انواع چرم‌های با کیفیت را می‌توانید در کارگاه های چرم و مراکز خرید این شهر پیدا کنید و بسته به نیاز خود تهیه کنید.
کارگاه های چرم در اصفهان
اصفهان را نماد اصالت، فرهنگ و صنایع دستی جذاب که هر سلیقه‌ای را محصور می‌کند، می‌شناسیم. در شهر اصفهان می‌توانیم زیباترین دست‌سازه‌های چرمی را با انواع چرم رنگی تهیه کنیم. در استان اصفهان کارخانه‌های تولید کمربند چرم مردانه با طراحی‌های متفاوت را شاهد هستیم. این استان یکی از مقاصد تهیه و عرضه‌ی انواع کمربند و همچنین سایر محصولات چرمی است که مشتریان زیادی را در سراسر ایران دارد و در حوزه صادرات نیز فعال می‌باشد. چرم‌های تولیدی در کارخانه‌ها و کارگاه های چرم سازی این استان، کیفیت بسیار مطلوبی و مناسبی دارند و شما می‌توانید برای طراحی‌های خود از آنها استفاده کنید.
اصفهان یکی از تولیدکنندگان اصلی چرم شترمرغ در کشور بوده و در این استان ظرفیت بالایی در تولید چرم شترمرغ به چشم می‌خورد. فروش این چرم به صورت مستقیم در بازار اصفهان توسط برخی از شرکت‌های تولیدی در حال انجام می‌باشد. کارگاه های چرم این استان در حوزه چرم شترمرغ از جمله واحدهای صنعتی به‌روز است. همچنین صنعت تولید چرم در ایران به طور پیوسته پیشرفت کرده و واحدهای صنعتی زیادی تاسیس شده‌اند.
کارگاه های چرم در مشهد
استان خراسان رضوی یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید چرم به شمار می‌رود. جمعی از واحدهای تولیدی چرم این استان با فعالیت در بازارهای داخلی و حتی بازارهای خارجی، از نمادهای شناخته شده در کشور هستند. بیشتر فعالیتهای استان خراسان به تولید چرم سبک اختصاص دارد و در این حوزه شناخته شده است. هم‌اکنون ظرفیت تولید 34.5 میلیون فوت مربع چرم سبک و 3 میلیون فوت مربع چرم سنگین در 13 واحد صنعتی بزرگ در کشور داریم که درحال تولید هستند. همچنین دو نام آشنا در این صنعت این استان مشغول به فعالیت هستند. این دو برند معتبر در کشور به تولید و همچنین عرضه‌ی انواع مصنوعات چرمی پرداخته‌اند. “چرم مشهد” یکی از این واحدهای صنعتی بوده که دارای زنجیره تأمین کامل است و واحد صنعتی آشنای بعدی با نام “چرمیران” تولیدکننده محصولات چرمی هستند. این دو واحد صنعتی بزرگ در شهرک تخصصی چرم شهر مشغول به فعالیت هستند.
جمع بندی
در این مقاله درمورد ساختار کلی تولید چرم صحبت کردیم. فهمیدیم که چرم از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده و ابتدا برای پوشش بدن استفاده می‌شده و بعدها از آن برای ساخت ابزارهای صنعتی و جنگی استفاده می‌کردند. در مورد انواع کارگاه های چرم صحبت کردیم و متوجه شدیم دو حوزه اصلی تولید چرم، چرم سازی و چرم دوزی است. در ادامه استان‌های فعال در زمینه چرم را معرفی کردیم. می‌توان گفت چرم سازی هنری است که تقریباً در تمام نقاط ایران کار می‌شود و علاقمندان خود را دارد. به همین جهت نمی‌توان مرز دقیقی را برای این هنر در نظر گرفت. بسیار خوشحال هستیم که در این مقاله گوشه‌ای از هنر ایرانیان را نشان دادیم و شما را با برخی کارگاه های چرم در شهرهای مختلف آشنا کردیم. چنانچه در شهر شما چرم سازی به صورت صنعتی کار می‌شود، خوشحال می‌شویم ما را در جریان موفقیت‌های شهر خود قرار دهید.
