ایران به عنوان یک سرزمین پهناور، از دیرباز محل سکونت اقوام مختلف بوده‌است؛ به همین دلیل دارای یک فرهنگ غنی و متنوع می‌باشد. صنایع دستی ایران یک صنعت مستقل و بومی است. در واقع صنایع دستی ایران جزو سه قطب برتر صنایع دستی در جهان به شمار می‌رود. صنایع دستی ایران ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد. صنایع دستی ایران هم از لحاظ فرهنگی و هم از لحاظ اقتصادی مورد توجه است؛ از این رو نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی زیادی در طول فصل و به مناسبت‌های گوناگون برپا می‌شود. در ادامه به بررسی دلیل برپایی نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی و همچنین اهمیت و جایگاه صنایع دستی در اقتصاد می‌پردازیم.
صنایع دستی ایران؛ غنی و اصیل
از نظر یونسکو صنایع دستی به محصولاتی گفته می‌شود که توسط هنرمند صنعتگر کاملا با دست و یا با کمک ابزار ساده یا مکانیکی تولید می‌شوند. البته کمک گرفتن از ابزار مکانیکی مشروط بر این است که سهم دست صنعتگر بیشتر از سهم ابزار کمکی باشد. در واقع هر محصولی که چنین شرایطی داشته باشد، جزو صنایع دستی محسوب خواهد شد. صنایع دستی در هر اقلیم و ملتی نمادی از تاریخ و تمدن آن منطقه است. ایران به عنوان کشوری که از تمدن چند هزار ساله برخوردار است، دارای سنن و فرهنگ بسیار غنی نیز می‌باشد. واضح است که با توجه به طول قدمت و همچنین گسترده جغرافیایی وسیع، ما شاهد تنوع زیاد در صنایع دستی باشیم. صنایع دستی ایران ترکیب واقعی هنر ناب و اصیل ایرانی با زیبایی است. صنایع دستی انعکاس فرهنگ و تمدن ایران است.
کشور ایران محل سکونت اقوام مختلف بوده است. هر قوم فرهنگ خاص خود را دارد که در طول سالیان طولانی شکل گرفته است. با سفر به نقاط مختلف می‌توان آثار این فرهنگ را در صنایع دستی آن منطقه دید. هنر و خلاقیت صنعتگران ایرانی در پدید آوردن صنایع دستی منجر به تولید محصولات ماندگار شده است. از جمله صنایع قدیمی می‌توان به سفالگری لالجین همدان، خاتم کاری و قلمزنی اصفهان، ظروف مسی زنجان و هزاران محصول زیبا در سرتاسر ایران اشاره کرد. صنایعی که در همه دنیا به نام ایران ثبت و شناخته شده هستند از سرمه دوزی، منبت، میناکاری تا هنرهای ظریف فیروزه کوبی و ملیله دوزی و صنایعی چون معرق و سفال همگی تجلی فرهنگ این مرز و بوم هستند. در صورت توجه به این صنعت می‌تواند بسیار ارزآور باشد. لزوم معرفی این صنایع از جهت پاسداری از فرهنگ ایرانی است؛ از این رو برگزاری نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی می‌تواند مفید واقع شود.
دلایل رونق صنایع دستی ایران
طی بررسی‌هایی که انجام شده، عوامل متعددی در پیدایش، تداوم و رونق صنایع دستی ایران در طول زمان نقش داشته‌اند. تنوع صنایع دستی ایران به بیش از 150 رشته می‌رسد که از این بین سهم زنان هنرمند به 70 درصد می‌رسد. در ادامه به دلایل رونق صنایع دستی در ایران اشاره خواهیم کرد.
- وجود اقتصاد مبتنی بر دو پایه کشاورزی و دامداری باعث شده است تا مواد اولیه برای خلق آثار صنایع دستی به سادگی فراهم شود. از این گذشته فراغت فصلی زمینه ساز تولید و اشتغال در صنایع دستی بوده است.
- همان طور که پیشتر اشاره شد، یکی از دلایل تنوع در صنایع دستی ایران تنوع اقلیمی و فرهنگی مناطق ایران است. این امر موجب پدید آمدن صنایع دستی با نقش و نگارهای خاص و منحصر به فرد شده‌است.
- از جمله دلایل رونق صنایع دستی در ایران ذوق و قریحه مردم ایران است. علاقه ذاتی به هنر بستر مناسبی برای به وجود آوردن صنایع دستی و همچنین خرید و استقبال از این آثار را فراهم کرده است.
قابلیت‌های تاثیر گذار دیگری نیز وجود دارد که بر صنایع دستی ایران اثر گذاشته‌اند. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:
- ارزش افزوده بسیار بالا
- شروع کار با سرمایه گذاری اندک در مقایسه با صنایع دیگر
- تامین بخش عمده مواد اولیه از منابع داخلی
- عدم احتیاج به متخصص خارجی
- بهره‌مندی از مهارت‌های بومی
- سازگاری با محیط زیست و عدم تخریب آن
- عدم نیاز به ابزارآلات پیچیده و کار با ابزار ساده و داخلی
- داشتن پتانسیل اشتغالزایی با کمترین سرمایه
- ایجاد یک درآمد مکمل برای افراد
صنایع دستی و نقش آن در اقتصاد
صنایع دستی یکی از زمینه‌های تعدیل مسائل اجتماعی و توسعه اقتصادی می‌باشد. از این رو یکی از پایه‌های مهم در فرآیند توسعه ملی است. یکی از راه‌های معرفی صنایع دستی و نشان دادن پتانسیل موجود درآن، برگزاری نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی می‌باشد. در این نمایشگاه‌ها، ضمن معرفی صنایع دستی، بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند. توسعه فعالیت در زمینه صنایع دستی می‌تواند آوردگاه‌های اقتصادی خوبی داشته باشد. از جمله این فواید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اشتغال زایی و کارآفرینی
- توسعه صادرات
- ارزآوری
- توسعه پایدار
- رونق گردشگری و توسعه این حوزه
در طی مطالعات و بررسی‌های انجام شده، می‌توان گفت صنایع دستی جزو قطب‌های پر اهمیت در اقتصاد کشور و خروج از وابستگی به نفت می‌باشد. به منظور رسیدن به اهداف بالا نیاز به یک برنامه گام به گام و دراز مدت می‌باشد. بی تردید مدیریت صنایع دستی می‌تواند گره از کار اقتصاد ایران باز کند. برای درک درست این مسئله لازم است تا کمی بیشتر در فواید آن تامل کنیم. برپایی نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی این امکان را می‌دهد تا متخصصان و فعالان این حوزه کنار هم جمع شوند و نظرات خود را ارائه دهند.
صنایع دستی و اشتغال زایی
یکی از دلایل پافشاری بر رونق صنایع دستی و اصرار بر توسعه آن، بدون شک تاثیر آن بر اقتصاد است. نرخ بیکاری در جامعه رو به رشد است. بیکاری یکی از مسائل مهم و البته بسیار بغرنج کشورهای در حال توسعه می‌باشد. از طرفی با افزایش سریع جمعیت نیاز به ایجاد شغل بیشتر شده‌است. در این بین ما با انواع بیکاری سر و کار پیدا خواهیم کرد که یکی از متداول‌ترین آن بیکاری پنهان می‌باشد. بیکاری پنهان در مشاغلی مانند ماشین شویی، گل فروشی خیابانی، سیگار فروشی و امثال این مشاغل دیده می‌شود. بیشتر کشورهای در حال توسعه که هنوز آن ساختار سنتی خود را در کشاورزی نگه داشتند، با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.
بسیار ضروری است تا برای این نیروی کار به ظاهر دارای شغل اما بیکار امکان اشتغال فراهم شود. در صورت نرسیدن به این معضل امکان گسترش خدمات کاذب که هیچ‌گونه فایده‌ای در چرخه اقتصاد ندارند، بیشتر می‌شود. با ورود ماشین‌آلات مدرن به صنعت کشاورزی، بیکاری پنهان به بیکاری آشکار تبدیل خواهد شد. از این رو اگر سیاست گذاری‌ها نتوانند افراد روستا را در همان روستا مشغول به کار کنند، با مهاجرت بی‌رویه به شهرها مواجه خواهیم شد. یکی از راه حل‌های این موضوع توجه به صنایع دستی است.
امروزه با گسترش امکانات در زمینه فروش داخلی و صادرات خارجی می‌توان برای نیروی کار زائد در بخش کشاورزی شغل ایجاد کرد؛ آن هم در بخش صنایع دستی. صنایع دستی با آن پتانسیل‌های بی نظیر خود از جمله نیاز نداشتن به سرمایه بالا و همچنین امکان ایجاد، توسعه و رونق آن در روستا یکی از راه حل‌های برون رفت از این مشکلات است. خوشبختانه در هر نقطه از کشور ایران ما صنایع دستی خاص آن منطقه را داریم. تنوع بالای رشته‌های صنایع دستی، دست افراد را در توسعه آن باز خواهد گذاشت. صنایع دستی نظیر قالی، پارچه‌های دستباف، سفال، گلیم و هزاران محصول دیگر که می‌توانند درآمد قابل توجهی را برای خانوارها و همچنین برای کشور ایجاد کنند.
صنایع دستی و توسعه صادرات
در کشورهای در حال توسعه معمولا شاهد اقتصاد تک محصولی و یا به ندرت چند محصول صادراتی را شاهد هستیم. بیشتر این کشورها صادرات نفت خام، گاز، پنبه، قهوه، مس، کنف و محصولات این چنینی را دارا هستند. اما در طی این چند سال اخیر به حوزه صنایع دستی بیشتر توجه شده است؛ از این رو نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی در فصول مختلف و به بهانه‌های مختلف برگزار می‌شود تا به این وسیله، مردم با پتانسیل این حوزه بیشتر آشنا شوند. صنایع دستی نه تنها در کشورهای جهان سوم و بلکه در کشورهای پیشرفته نیز مورد توجه واقع شده‌است. این توجه به دلیل مهیا بودن یک سری از شرایط است. شرایطی که باعث رونق و پیشرفت خواهد شد. از علت‌های پیشرفت در حوزه صنایع دستی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- نبود مشابهت و عدم وجود رقیب در فرآورده‌های دست ساز با تولیدات صنعتی پیشرفته. در این امر کشورهای پیشرفته در مقام تقاضا کننده و کشورهای در حال توسعه در مقام عرضه کننده وارد می‌شوند.
- ارزانی نسبی صنایع دستی به علت پایین بودن دستمزدها در کشورهای در حال توسعه
- بالا بودن قدرت خرید و تمایل مردم کشورهای پیشرفته به استفاده از وسایل هنری-مصرفی
- تعیین برخی ملاحظات اجتماعی از طرف کشورهای پیشرفته در تعیین سهم هزینه‌های گمرکی
حجم تجارت جهانی از صنایع دستی چیزی حدود 25 میلیارد دلار است. در این میان کشور چین در صدر جدول قرار دارد. در ایران چیزی بالغ بر 550 میلیون دلار ارزآوری صنایع دستی از جمله فرش دستباف بوده است. با این وجود این ارقام می‌توانند خیلی بیشتر باشند، اگر توجه لازم را به حوزه صنایع دستی داشته باشیم.
مهم‌ترین نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی در ایران
هر ساله نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی در استان‌های مختلف در مقیاس‌های کوچک و بزرگ برگزار می‌شوند. در این بین نمایشگاه ملی صنایع دستی تهران جزو مهم‌ترین و بزرگترین نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی است که هر سال برگزار می‌شود. سی و ششمین دوره از نمایشگاه ملی صنایع دستی تهران در سال 1401 و در روزهای 2 تا 5 اسفند ماه برگزار خواهد شد. این نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برپا خواهد شد. هدف از برگزاری این گونه از نمایشگاه‌ها، ترویج و رونق صنایع دستی بوده‌است.
نمایشگاه ملی صنایع دستی فرصت مهمی را به فعالان این عرصه می‌دهد تا بتوانند دستاوردها و محصولات خود را در معرض عموم و همچنین متخصصان این حوزه قرار دهند. صنعتگران هنرمند می‌توانند با استفاده از نظر دست اندرکاران حوزه صنایع دستی و همچنین روند تقاضای بازار و سمت و سوهای رشد این صنعت، گام‌های آینده خود را برنامه ریزی کنند. این نمایشگاه گروه‌های مختلفی را پذیرا خواهد بود؛ از جمله غرفه داران این نمایشگاه بزرگ می‌توان به غرفه پوشاک، لوازم جانبی، مبلمان و اثاثیه، زیورآلات و نقره‌جات اشاره کرد. این نمایشگاه جزو بزرگترین نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی می‌باشد که میزبان ماهرترین و چیره دست‌ترین صنعتگران خواهد بود.
اهداف برگزاری نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی
تمامی نمایشگاه‌های برگزار شده در سطح کشور چند هدف اصلی را دنبال می‌کنند. این اهداف عبارتند از:
- ترویج صنایع دستی و تشویق به یادگیری آن
- رونق صنایع دستی و جذب مشتری
- حفظ و احیای رشته‌های فراموش شده
کلام آخر
صنایع دستی جزو حوزه‌های مهم در رشد اقتصادی است که در چند سال اخیر به عنوان راه حلی برای رفع مشکلات اقتصادی مطرح می‌شود. تفاوت اصلی صنایع دستی با کار دستی در این است که صنایع دستی در زندگی روزمره کاربردی‌تر است. از این رو صنایع دستی پتانسیل بالایی در ایجاد اشتغال و ارزآوری دارند. همچنین صنایع دستی میراث گران‌بهای فرهنگ و تمدن کشور ما محسوب می‌شود. حفظ و رونق رشته‌های صنایع از اهمیت بالایی برخوردار هستند. از این جهت طبق سیاست گزاری‌ها، معرفی این رشته‌ها و احیای آن از وظایف دولت به شمار می‌رود. یکی از کارهای موثر در این زمینه برگزاری نمایشگاه های تولیدات صنایع دستی در کشور است. این نمایشگاه‌ها محل اجتماع صنعتگران ماهر و همچنین محلی مناسب برای تماشای آثار هنری است. نمایشگاه‌ها با هدف ترویج و رونق صنایع دستی و همچنین توسعه آن برگزار می‌شوند.
